The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience
Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - tłumaczenie drugiego wydania)
10: Różnice pomiędzy wersjami
(Prof. dr Edward Rosset, Komitet nauk demograficznych 1966) |
(→101: translation of Eng version (second edit.)) |
||
Linia 11: | Linia 11: | ||
=== 101 === | === 101 === | ||
− | {{TextTerm|Demografia|1 | + | |
+ | {{TextTerm|Demografia|1}} jest nauką, której celem jest badanie populacji ludzkich i która zajmuje się ich rozmiarami, {{TextTerm|strukturą|2}}, rozwojem i zasadniczymi cechami ogólnymi, rozpatrywanymi głównie z punktu widzenia ilościowego. W terminologii statystycznej słowo {{TextTerm|populacja|3}} może oznaczać zbiór złożony z odrębnych jednostek, używa się także słowa {{TextTerm|zbiorowość|3}}. W znaczeniu demograficznym {{TextTerm|populacja|4}} oznacza ogół {{TextTerm|mieszkańców|5|IndexEntry=mieszkańcy}} pewnego terytorium, a czasem nawet tylko pewną część takiej zbiorowości [np. {{NonRefTerm|populacja dzieci w wieku szkolnym}} (por. {{RefNumber|34|6|7}}), {{NonRefTerm|populacja osób zdolnych do zawierania związków małżeńskich}} (por. {{RefNumber|51|4|2}})]. Tego rodzaju populacje są ściśle biorąc {{TextTerm|subpopulacjami|6|IndexEntry=subpopulacje}}. Termin populacja jest często używany dla wskazania jej {{TextTerm|rozmiaru|7|IndexEntry=rozmiar}}, tj. {{TextTerm|liczby osób|7|IndexEntry=liczba osób (zbiorowości)}}, które się składają na tę zbiorowość. | ||
+ | {{Note|1| {{NoteTerm|Demografia}}, l.p., r.ż. - {{NoteTerm|demograficzny}}, przym. - {{NoteTerm|demograf}}, l.p., r.m.: specjalista z zakresu demografii.}} | ||
+ | {{Note|4| {{NoteTerm|Populacja}}, l.p., r.ż. – termin ten może być również używany jako synonim słowa demograficzny, np., analizy populacji, badania populacyjne.}} | ||
+ | {{Note|5| {{NoteTerm|Mieszkaniec}}, l.p., r.m. - {{NoteTerm|mieszkać}}, czas.: przebywać w ustalonym miejscu pobytu.}} | ||
=== 102 === | === 102 === |
Wersja z 00:28, 24 lut 2010
|
|
Pojęcia ogólne
10
101
Demografia1 jest nauką, której celem jest badanie populacji ludzkich i która zajmuje się ich rozmiarami, strukturą2, rozwojem i zasadniczymi cechami ogólnymi, rozpatrywanymi głównie z punktu widzenia ilościowego. W terminologii statystycznej słowo populacja3 może oznaczać zbiór złożony z odrębnych jednostek, używa się także słowa zbiorowość3. W znaczeniu demograficznym populacja4 oznacza ogół mieszkańców5 pewnego terytorium, a czasem nawet tylko pewną część takiej zbiorowości [np. populacja dzieci w wieku szkolnym (por. 346-7), populacja osób zdolnych do zawierania związków małżeńskich (por. 514-2)]. Tego rodzaju populacje są ściśle biorąc subpopulacjami6. Termin populacja jest często używany dla wskazania jej rozmiaru7, tj. liczby osób7, które się składają na tę zbiorowość.
- 1. Demografia, l.p., r.ż. - demograficzny, przym. - demograf, l.p., r.m.: specjalista z zakresu demografii.
- 4. Populacja, l.p., r.ż. – termin ten może być również używany jako synonim słowa demograficzny, np., analizy populacji, badania populacyjne.
- 5. Mieszkaniec, l.p., r.m. - mieszkać, czas.: przebywać w ustalonym miejscu pobytu.
102
W demografii (101-1) można rozróżniać szereg dyscyplin, z których kilka otrzymało odrębne nazwy. Demografia opisowa1 zajmuje się wielkością, rozmieszczeniem terytorialnym, strukturą i rozwojem populacji (101- 3), z punktu widzenia czysto opisowego, w oparciu głównie o statystykę demograficzną2 (150-1). Demografia teoretyczna3 (nazywana także demografią czystą3) bada natomiast populacje z punktu widzenia ogólnego i abstrakcyjnego; zajmuje się analizą zależności formalnych zachodzących między różnymi zjawiskami demograficznymi. Pośrednie miejsce między obu tymi dyscyplinami zajmuje analiza demograficzna (por. 105-2, znaczenie 1), która bada zjawiska demograficzne zaobserwowane w konkretnych populacjach. Często używa się terminu badania demograficzne4 na oznaczenie poszczególnych prac tego rodzaju. Całokształt wymienionych dyscyplin stanowi to, co nazywa się czasem demografią ilościową5, ze względu na znaczenie, jakie w tych dyscyplinach przywiązuje się do liczbowej strony zjawisk, jak również po to, żeby odróżnić je od działów demografii wymienionych w następnych paragrafach (103 i 104).
103
Demografia (101-1) obejmuje także badanie zależności między zjawiskami demograficznymi z jednej strony a zjawiskami gospodarczymi i społecznymi z drugiej: dla tych szczególnych działów demografii stosuje się nazwy demografii ekonomicznej1 i demografii społecznej2. Demografia jakościowa3 natomiast zajmuje się rozmieszczeniem cech jakościowych — intelektualnych, fizycznych, społecznych itd. — w obrębie populacji (101-3); obejmuje w szczególności genetykę demograficzną4, czyli genetykę populacyjną4 (por. 910-4). Ekologia ludzka5, która bada rozmieszczenie terytorialne i organizację społeczeństw, ze szczególnym uwzględnieniem procesów konkurencji i kooperacji, jakie w nich zachodzą, ma wiele punktów wspólnych z demografią, tak samo jak biometria6, która zajmuje się stosowaniem metod statystycznych do badań zjawisk biologicznych.
- 4. Badanie koniunktury demograficznej — to ustalanie tendencji zaznaczających się w rozwoju populacji; słowo koniunktura nasuwa skojarzenie z sytuacją zmieniającą się, analizowaną na podstawie danych najbardziej aktualnych.
- 4. Nie należy mylić genetyki demograficznej z genetykączłowieka, która zajmuje się dziedziczeniem genów (910-3) w rozwoju osobniczym; genetyka demograficzna natomiast zajmuje się problemami dziedziczności w obrębie populacji rozumianych w sensie demograficznym.
Zauważmy jednak, że w odróżnieniu od genetyki demograficznej można używać nazwy genetyki populacji w odniesieniu do populacji złożonych nie z ludzi (por. 101-2), ale ze zwierząt lub roślin.
104
Demografia (101-1) obejmuje także badania z zakresu doktryn demograficznych1, czyli teorii demograficznych1, czyli teorii ludności1, które mają na celu wyjaśnienie lub przewidywanie — w oparciu o rozważania ekonomiczne. socjologiczne lub inne — przebiegu zjawisk demograficznych i przedstawianie ich następstw. Doktryny te mogą posłużyć za podstawę dla opracowania polityki demograficznej2, czyli polityki ludnościowej2 (por. 930), której zadaniem jest wywoływanie określonych zmian ludnościowych.
- 1. Wyrażenia teoria ludności używa się czasami w znaczeniu demografii teoretycznej (102-3).
105
Kilka działów demografii (101-1) otrzymało nazwy specjalne. Demografia historyczna1 zajmuje się historią rozwoju ludności (101-3); wyrażenie to stosuje się czasem w wąskim znaczeniu do badań ludności w epoce prestaty-stycznej, a to z racji metod jakimi się w tym celu posługujemy. Termin analiza demograficzna2 stosuje się czasem tylko do badań zjawisk demograficznych obserwowanych w populacjach konkretnych (por. 102-4). Stosowano go również dla oznaczenia tej części demografii teoretycznej (102-3), która posługuje się metodami statystyki matematycznej, byłoby jednak bardziej celowe mówić w takich przypadkach o demografii matematycznej3. Jedna ze współczesnych szkół demograficznych stworzyła kierunek zwany demografią potencjalną4, pod którą rozumie teorię potencjałów życiowych (433-6) i jej zastosowanie.
- 1. Paleodemografia zajmuje się rozwojem ludności w epoce prehistorycznej na podstawie badań archeologicznych.
* * *
|