Aktualna wersja na dzień 21:40, 10 paź 2010

35

350

Rozróżnia się ludność aktywną zawodowo¹ lub ludność czynną zawodowo¹ i ludność nieaktywną zawodowo²lub ludnosć bierną zawodowo². Ludność czynna zawodowo to w zasadzie osoby wykonujące działalność zawodową³, zalicza się więc do tej grupy nie tylko osoby mające zajęcie zarobkowe³, ale również te osoby, których praca zawodowa nie jest wynagradzana, w szczególności pomagających członków gospodarstwa domowego (353-5) nie otrzymujących wynagrodzenia. Wyłącza się natomiast na ogół: gospodynie domowe⁴ zajmujące się bezpłatnie gospodarstwem domowym, studentów, emerytów, itd. Bierni zawodowo⁵ (358-1), to grupa osób, na którą składają się wszystkie osoby nienależące do ludności czynnej zawodowo, uważa się czasem za utrzymywaną przez ludność czynną zawodowo. Współczynnikiem aktywności zawodowej⁶ danej grupy osób nazywamy stosunek osób czynnych zawodowo do ogółu osób w tej grupie.

• 1. Pojęcie osób posiadających zajęcie przynoszące dochód, osób pracujących, pracowników są określniami używanymi w stosunku do osób czynnych zawodowo.

351

Wśród pracowników¹ wyróżnia się z uwagi na ich status zatrudnienia pracowników posiadających zatrudnienie ² i pracowników nie posiadających zatrudnienia ³, czyli bezrobotnych. Do pracowników nie posiadających zatrudnienia zalicza się zazwyczaj tylko osoby nie zatrudnione, ale faktycznie poszukujace pracy⁴. Może się zdarzyć, że z uwagi na sytuację ekonomiczną i sytuację na rynku pracy nawet znaczna część pracowników świadczy pracę w wymiarze mniejszym niż pożądany. W takiej sytuacji mówimy o niepełnym zatrudnieniu⁶. Osoby pozostające w zatrudnieniu jedynie okazjonalnie - pracownicy okazjonalni⁷ - klasyfikuje się zwykle jako osoby nieaktywne na rynku pracy.

• 2. Zatrudniony, rz./przym. - zatrudnienie, rz.: fakt posiadania pracy zarobkowej. Zatrudnienie status na rynku pracy.
• 3. Bezrobotny, przym. - bezrobocie, rz.

352

Przez strukturę zawodową ludności¹ rozumie się podział oparty na zawodzie² poszczególnych osób. Wyrażenie grupa zawodowa³ oznacza zespół osób wykonujących zawody do siebie zbliżone poprzedzone zwykle podobną ścieżką edukacji.

• 1. By zapewnić porównywalność analiz w zakresie struktury zawodowej ludności, Międzynarodowa Organizacja Pracy przygotowała klasyfikację zawodów i specjalności (International Standard Classification of Occupations - ISCO).

353

Ludność czynną zawodowo (350-1) klasyfikuje się także według statusu na rynku pracy¹. Wyróżnia się: pracodawców², pracowników najemnych³, pracujących na własny rachunek⁴ oraz pomagajacych członków rodziny⁵. Ci ostatni to członkowie rodziny osoby prowadzącej działalność gospodarczą, którzy pomagają jej w pracy, nie otrzymując w zamian wynagrodzenia. Zawód w powiązaniu z zajmowanym stanowiskiem wraz z uwzględnieniem podstawowych cech demograficznych jednostek pozwala wyodrębnić określone kategorie społeczno-zawodowe⁶.

• 1. Klasyfikacja według statusu (jako pracodawca, pracownik, itd.) jest uzupełniana poprzez dodatkowe określenia w spisach powszechnych różnych krajów, np. poprzez "status przemysłowy", "stany w zatrudnieniu", "pozycja w fabryce," "grupa pracownicza," itd.
• 2. Menedżerowie bywają zaliczani do grupy pracodawców, chociaż sami nie prowadzą działalnosci gospodarczej.

354

Wśród pracowników najemnych (353-3) wyodrębnia się czasem chałupników¹, którzy nie wchodzą w skład personelu zakładów, mogą jednak pracować na rachunek nawet kilku pracodawców. Pracowników przedsiębiorstw dzieli się natomiast na dwie kategorie: robotników², czyli pracowników fizycznych i pracowników administracyjnych³, czyli pracowników umysłowych³. Wśród robotników można wyodrębnić w zależności od umiejętności pracowników wykwalifikowanych⁶, na wpół wykwalifikowanych⁶ i niewykwalifikowanych⁷. Praktykanci⁸ klasyfikowani są odrębnie.

• 2. Innym rodzajem klasyfikacji jest klasyfikacja z uwagi na sposób wynagradzania. Wyróżniamy pracowników pobierających pensje w odstępach tygodniowych oraz pracowników pobierających wynagrodzenie raz w miesiącu.
• 7. Robotnik to niewykwalifikowany pracownik, który wykonuje zwykle najcięższe prace.

355

W grupie pracowników najemnych (353-3) wyróżnia się dyrektorów¹, których rolą jest podejmowanie kluczowych decyzji co do funkcjonowania przedsiębiorstwa, personel kierowniczy², którego zadaniem jest koordynacja procesu wdrażania ww. decyzji oraz kierowników operacyjnych³ (brygadzistów, koordynatorów obszarów itp.) odpowiadających za realizację zadań.

356

W rolnictwie stosuje się odrębną klasyfikację dotyczącą stanowiska w zawodzie. Rolnicy¹ są to ludzie, którzy uprawiają ziemię w celu osiągnięcia dochodu. Wyróżniamy wśród nich właścicieli ziemskich², którzy posiadają na własność ziemię uprawianą przez nich i dzierżawców³, którzy za pomocą własnego inwentarza uprawiają ziemię, dzierżawioną za oznaczoną cenę. Robotnicy rolni⁴to ludzie zatrudnieni przez rolników.

• 2. Zarządca gospodarstwa klasyfikowany jest jako rolnik.
• 4. Wyróżniamy trzy podstawowe typy robotników rolnych: etatowi robotnicy rolni i sezonowi robotnicy rolni. Ostatnią kategorię tworzą migranci pracujący w rolnictwie.

357

Ludność czynną zawodowo można sklasyfikować także według działu gospodarki¹, w jakim wykonują swój zawód. Klasyfikacja ta opiera się na klasyfikacji zakładów² z punktu widzenia ich roli gospodarczej. Wyróżnia się osoby pracujące w rolnictwie³ i osoby pracujące poza rolnictwem⁴. Pracownicy administracji publicznej⁵ oraz członkowie sił zbrojnych⁶ na ogół ujmowane są odrębnie, podczas gdy pozostałych pracowników najemnych włącza się do poszczególnych kategorii zatrudnienia pozarolniczego. Przedsiębiorstwa są zwykle sklasyfikowane w trzech sektorach, sektor pierwszy⁷ (rolnictwo, łowiectwo, rybołóstwo oraz kopalnie i wydobycie), sektor drugi⁸ (produkcja, budownictwo), oraz trzeci sektor⁹ (handel, finanse, transport, usługi). W krajach rozwijających się sektor tradycyjny¹⁰ jest często wymieniany osobno, jako przeciwstawny nowoczesnemu sektorowi gospodarki.

• 1. W celu zapewnienia porównywalności wyników analiz, ONZ wprowadziło międzynarodową klasyfikację zawodów ISIC (International Standard Industrial Classification of All Economic Activities).
• 5. Urzędnik państwowy jest pracownikiem (353-3) administracji publicznej.

358

Wśród osób biernych zawodowo wyróżnia się z uwagi na ich źródło utrzymania osoby będące na utrzymaniu¹ (350-5) i osoby utrzymujące się samodzielnie². Człowiek będący na utrzymaniu jest utrzymywany przez innego człowieka, którego nazywa się utrzymującym³; do osób utrzymywanych należą w szczególności gospodynie domowe (350-4) i niesamodzielne dzieci⁴. Człowiek nie będący na niczyim utrzymaniu to człowiek rozporządzający własnymi środkami wystarczającymi na jego utrzymanie. Wśród osób nie będących na utrzymaniu można rozróżniać w szczególności: rentierów⁵ żyjących z dochodów z majątku, emerytów⁶, których środki utrzymania pochodzą z uprzedniej czynnej pracy zawodowej oraz osoby utrzymywane przez opiekę społeczną⁷, które nie mają ani majątku, ani osób, które ich utrzymują i którym społeczeństwo udziela zapomóg, aby zapewnić im egzystencję. Stosunek liczy osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym nazywamy wskaźnikiem obciążenia demograficznego⁹.

• 1. Osoba na utrzymaniu lub osoba zależna, rz. - zależny, przym. - zależność, rz.: stan bycia zależnym od innej osoby

359

Można podzielić ludność według sektorów gospodarki z którego czerpie środki na utrzymanie. Wówczas osoby będące na utrzymaniu są w tej samej kategorii co ludzie ich utrzymujący. Mówimy o ludności zależnej¹ od konkretnej gałęzi gospodarki, a w szczególności o ludności zależnej od rolnictwa². Pojęcie ludności rolnej² jest tu czasem stosowane jako synonim, choć może być również użyte w znaczeniu rolników², którzy żyją z roli i powinni być odróżnieni od ludności nierolnej³ czy pozarolnej³.

360

Osoby kalekie¹ i niepełnosprawne¹ są czasami wyodrębniane przy spisach ludności. Klasyfikuje się je wtedy według rodzaju kalectwa² lub niepełnosprawności². Wyróżnia się ogólnie kalectwo fizyczne³ (np. niewidomych, głuchoniemych) i kalectwo umysłowe⁴ (np. debile, wariaci).

361

Analiza aktywności zawodowej¹ jednostki obejmuje w szczególności zbadanie wieku rozpoczęcia pracy zawodowej² oraz wieku zakończenia aktywności zawodowej³. Wyróżnia się osoby, które nigdy nie były aktywne zawodowo oraz tych, którzy są na rynku pracy od wczesnego momentu w życiu. Wyłączenie z aktywności zawodowej może być klasyfikowane według przyczyn, tj. śmierci, przejścia na emeryturę⁴, czasowego wycofania się z życia zawodowego. Analizy mogą obejmować kohorty lub pewne okresy, a w ich ramach wyznacza się wskaźniki wejścia na rynek pracy⁵ oraz wskaźniki wyjścia z rynku pracy, również według przyczyn. Wskaźniki te są liczone dla roczników wieku lub całych grup wiekowych.

362

Wskaźniki aktywności zawodowej służą do obliczania tablic trwania życia zawodowego¹ według okresu lub kohorty. Poza prawdopodobieństwami opisanymi w poprzednim paragrafie tablice te zawierają rozkłady według wieku wejścia na rynek pracy² oraz według wieku wyjścia z rynku pracy³ (również według przyczyny, przed i po włączeniu w obliczenia umieralności), średni wiek wejścia na rynek pracy⁴ oraz średni wiek wyjścia z rynku pracy⁵. Oczekiwana długość życia zawodowego⁶, oczekiwana długość życia zawodowego brutto⁷ (która nie uwzględnia wpływu umieralności) oraz oczekiwana długość życia zawodowego netto⁸ (która ją uwzglęnia) przedstawiają średnią liczbę lat życia zawodowego, które są jeszcze przed osobą w określonym wieku. Dla tych osób, które wchodzą na rynek pracy w tym wieku, oczekiwana długość oznacza średnie trwanie życia zawodowego⁹. Analogiczny wskaźnik może być wyznaczony dla każdego wieku, przy wspólnym rozpatrywaniu wejścia na rynek pracy.

• 1. Takie tablice są wyznaczne, gdy czasowe wycofanie się z rynku pracy stanowi zaniedbywalnie małą część całości, a ten warunek jest w przybliżeniu spełniony dla mężczyzn. W przypadku kobiet należy rozróżnić pierwsze wejście na rynek pracy od ponownego wejścia na rynek pracy.

* * *