Aktualna wersja na dzień 11:15, 11 paź 2010

63

632

Pojęcie współczynnik urodzeń¹ odnosi liczbę żwych urodzeń w populacji w danym okresie do rozmiaru tej populacji. Współczynnik prezentowany jest zazwyczaj w ujęciu na 1000, a typowym okresem, dla którego jest liczony jest rok. Tak wyznaczony współczynnik nosi nazwę Surowy współczynnik urodzeń². Całkowity współczynnik urodzeń³ poza urodzeniami żywymi uwzględnia również urodzenia martwe i poronienia. Współczynnik urodzeń małżeńskich⁴ oraz współczynnik urodzeń pozamałżeńskich ⁵ są również wyznaczane. Udział urodzeń pozamałżenskich⁶ to liczba urodzeń pozamałżeńskich na 1000 urodzeń. By porównać płodność w różnych populacjach stosuje się standardowe współczynniki płodności⁷, co pozwala uwolnić się od struktury (szczególnie struktury wiekowej) populacji. Liczba dzieci na kobietę⁸, zwykle w ujęciu liczby dzieci 0-4 lat na 1000 kobiet w wieku 15-49 lat zastępuje współczynnik płodności w przypadku braku dostatecznych danych do jego wyliczenia.

633

Pojęcie współczynnika płodności¹ jest często używane jako mianownik we współczynniku urodzeń, a częstość względna jest odnoszona do grupy osób tej samej płci w wieku reprodukcyjnym (620-1). Takim mianownikiem jest najczęściej populacja w środku roku w zadanym okresie, choć może to być także liczba lat przeżytych przez daną grupę w tym okresie lub średnia liczebność grupy. Jeśli nie stwierdza się inaczej, współczynniki te są współczynnikami płodności kobiet², a współczynniki wyznaczane są dla poszczególnych grup kobiet właśnie; liczba lat przeżytych przez pewną liczbę kobiet w danym przedziale nazywa się liczbą kobieto-lat³. Czasami wyznacza się także współczynniki płodności mężczyzn⁴, w sposób analogiczny. Współczynniki płodności wyrażają zazwyczaj liczbę urodzeń na tysiąc (domyślnie: osób z tej samej kategorii — płci, wieku, stanu cywilnego, itd. — patrz 133-4*). Współczynniki płodności małżeńskiej⁵ odnoszą całkowitą liczbę urodzeń małżeńskich (610-3) do liczby aktualnie zamężnych kobiet; współczynniki płodności pozamałżeńskiej⁶ z kolei odnosi całkowitą liczbę urodzeń pozamałżeńskich (610-4) do licybz kobiet stanu wolnego )panien, wdów i rozwódek). Współczynniki płodności całkowitej⁷ nie wprowadza rozróżnienia urodzeń ze względu na stan cywilny rodziców. Ogólny współczynnik płodności⁸ odnosi się do całkowitej liczby urodzeń przez wszystkie kobiety w wieku reprodukcyjnym, niezależnie od ich stanu cywilnego. Współczynniki opierające się na węższych grupach wieku (zwykle grupach jednego roku lub pięciu lat) są nazywane współczynnikami płodności według wieku⁹

• 1. W wielu wyrażeniach uzywanych w tym i kolejnych paragrafach, współczynnik urodzeń jest używany zamiennie ze współczynnikiem płodności.
• 5. Płodność małżeńska: płodność osób będących w związkach małżeńskich (patrz 635-1).
• 6. Płodność pozamałżeńska: płodność osób nie będących w związku małżeńskim.

634

Współczynniki płodności według kolejności¹ oblicza się uwzględniając liczbę urodzeń określonej kolejności. Współczynnikiem płodności według liczby poprzednich urodzeń ² nazywa się współczynnik będący stosunkiem urodzeń określonej kolejności do liczby kobiet, które mogą urodzić dziecko tej kolejności. Jeżeli w mianowniku uwzględni się liczebność grupy na początku rozpatrywanego okresu, otrzymuje się prawdopodobieństwa urodzeń według liczby poprzednich urodzeń ³.

635

Badając płodność małżeńską¹ można przeprowadzić analizę według kohort (116-2) matek. Współczynnik płodności według czasu trwania małżeństwa ² wykorzystywany jest znacznie częściej niż współczynnik płodności według wieku³.

636

Termin płodność grupy¹ dotyczy reprodukcji oddzielnych grup urodzeń lub małżeństw. Gdy rozpatruje się płodność określonej kohorty, używa sią również terminu płodność generacji (116-2). Najczęściej rozpatruje się grupy złożone z kobiet. Całkowita liczba dzieci zrodzonych przez daną generację aż do pewnego momentu to potomstwo w danej chwili². O płodności zrealizowanej⁴ mówimy gdy cała kohorta przekroczyła już górną granicę okresu rozrodczego. Suma iloczynów współczynników płodności kohorty przez prawdopodobieństwo przeżycia kobiety nazywane jest skumulowaną płodnością netto⁵ kohorty.

• 4. W przypadku, gdy kohorta nie przekroczyła górnej granicy wieku reprodukcji mówimy o płodności niepełnej (nie do końca zrealizowanej).

637

Spisy powszechne i inne badania są źródłem informacji o dzieciach urodzonych w obecnym małżeństwie¹ oraz w ogóle. Często wyznaczana jest średnia liczba urodzonych dzieci². Średnia dzieci przypadająca na parę małżeńską obrazuje przeciętną wielkość rodziny³. Możliwe jest także wyznaczenie średniej liczby dzieci na małżeństwo⁴. Szczególną uwagę zwraca się na małżeństwa o zrealizowanej płodności⁵, czyli takie, w których kobieta przekroczyła górną granicę wieku reprodukcujnego. Płodnosć kompletna⁶ to średnia liczba dzieci na kobietę, która zakończyła już okres produkcyjny.

638

Historia płodności¹ lub historia reprodukcji¹ wyznaczana dla każdej kobiety, zawiera ważne zdarzenia z jej życia reprodukcyjnego, takie jak małżeństwa, ciąże, urodzenia, śmierć dzieci, itp., wraz z datami tych wydarzeń. Historię płodności otrzymuje się najczęściej retrospektywnie z badań. Postacie rodziny¹ są używane w demografii historycznej (102-1), w której ustala się parę małżeńską i ich dzieci poprzez rekonstrukcję rodziny²na podstawie statystyk rejestrowych (211-3). Historia ciąż³ lub zapis ciąż³ kobiety zawiera szczegółowe informacje o ciążach w tym o początkowej i końcowej dacie, a także o rozwiązaniu ciąży. Tak szczegółowe zapisy o czasie płodności są używane do różnych celów. Na przykład mogą dostarczać informacji o naturalnej płodności⁴, tj. płodności przy założeniu braku planowania rodziny (624-4). Uzywa się ich także do oszacowania zdolności poczęcia⁵, czyli prawdopodobieństwa poczęcia w cyklu menstruacyjnym (622-2). Rozróżnia się naturalną zdolność poczęcia⁶, gdy nie występuje antykoncepcja oraz pozostałą zdolność poczęcia⁷ w przeciwnym przypadku. Pojęcie efektywnej zdolności poczęcia⁸ oznacza zdolność poczęcia, którą szacuje się z uwzględnieniem wyłącznie żywych urodzeń. Współczynnik zapłodnień⁹ w trakcie danego okresu wystawienia na ryzyko (613-1) jest miarą wyrażającą skuteczność środków antykoncepcyjnych w trakcie okresu ich stosowania.

• 1. Historie urodzeń zwykle ogranicza się do urodzeń żywych.
• 6. Gdy użyte samodzielnie, słowo zdolność poczęcia oznacza naturalną zdolność poczęcia.

639

Sumaryczny wskaźnik okresowej płodności¹, tj., płodności w wybranym roku lub okresie czasu, wyznaczany jest poprzez sumę kilku współczynników płodności według wieku tworząc harmonogram płodności² i przedstawiając syntetyczną miarę płodności³, tak samo jak całkowity współczynnik płodności⁴. Także inne wskaźniki sumaryczne okresowe mogą być używane, takie jak całkowity współczynnik płodności małżeńskiej⁵, suma współczynników płodności według długości trwania małżeństwa, oraz współczynnik płodności według kolejności urodzeń⁶, suma współczynników płodności według wieku i kolejności urodzeń. Wskaźnik urodzeń do małżeństw⁷ wyznaczany jest poprzez odniesienie liczby urodzeń w danym roku do liczby małżeństw w tym roku lub do średniej ważonej liczby małżeństw (z bieżącego roku I lat poprzednich).

• 2. Również rozkład płodności lub funkcja płodności.
• 4. Nierzadko także w znaczeniu (133-4). Całkowita płodność dla pewnego roku przedstawia liczbę dzieci urodzonych na 1,000 kobiet, przy założeniu braku umieralności. Okresowy współczynnik płodności brutto (patrz 711-4), który otrzymuje się z iloczynu całkowitego współczynnika płodności przez udział urodzęń żeńskich, był często używany w przeszłości, choć obecnie całkowity współczynnik płodności jako wskaźnik sumaryczny okresowej płodności jest zalecany.

640

W państwach, w których aborcja (604-2) jest dozwolona, zbiera się informacje o liczbie legalnych aborcji (604-4). Współczynnik aborcji¹ jest miarą częstości aborcji w populacji w danym okresie, którym zwykle jest rok. Liczbę aborcji można odnosić do liczebności populacji lub do liczby kobiet w wieku reprodukcyjnym lub innej określonej zbiorowości kobiet. Wskaźnik aborcji² odnosi liczbę aborcji do liczby urodzeń żywych (601-4) zrealizowanych w tym samym okresie. Ostateczny wskaźnik aborcji³ stanowi sumę wskaźników dla poszczególnych grup wieku kobiet i uważany jest za syntetyczną miarę zjawiska aborcji.

* * *