The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience
Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - tłumaczenie drugiego wydania)
42: Różnice pomiędzy wersjami
(Prof. dr Edward Rosset, Komitet nauk demograficznych 1966) |
(Prof. dr Edward Rosset, Komitet nauk demograficznych 1966) |
||
Linia 5: | Linia 5: | ||
{{Summary}} | {{Summary}} | ||
__NOTOC__ | __NOTOC__ | ||
+ | == 42 == | ||
=== 420 === | === 420 === | ||
− | Przez {{TextTerm|zachorowalność|1|420}} rozumie się oddziaływanie {{TextTerm|choroby|2|420}} na ludność. Opracowywanie {{TextTerm|statystyki chorób|3|420|IndexEntry=statystyka chorób | + | Przez {{TextTerm|zachorowalność|1|420}} rozumie się oddziaływanie {{TextTerm|choroby|2|420}} na ludność. Opracowywanie {{TextTerm|statystyki chorób|3|420|IndexEntry=statystyka chorób}} jest trudne ze względu na brak wyraźnej granicy między chorobą a dobrym zdrowiem przy ustalaniu {{TextTerm|przypadków chorób|4|420|IndexEntry=przypadki chorób}}. Ogólna nazwa {{TextTerm|statystyki zdrowotności|5|420|IndexEntry=statystyka zdrowotności}} ma znaczenie szersze niż statystyka zachorowalności i obejmuje wszystkie dane statystyczne dotyczące zdrowia ludności. Zalicza się do niej zazwyczaj także statystykę {{TextTerm|zgonów według przyczyn|6|420|IndexEntry=przyczyn ; zgony według przyczyn}}. Wiele chorób może być {{TextTerm|przyczynami zgonów|7|420|IndexEntry=przyczyny zgonów}}, wobec czego demografowie często stosują klasyfikacje ({{RefNumber|22|1|5}}) kombinowane, pozwalające na klasyfikowanie zarówno chorób, jak też przyczyn zgonów. |
=== 421 === | === 421 === | ||
− | Klasyfikacja zgonów według przyczyn (por. {{RefNumber|42|0| | + | Klasyfikacja zgonów według przyczyn (por. {{RefNumber|42|0|7}}) komplikuje się przez to, że obok {{TextTerm|pojedynczych przyczyn zgonów|1|421|IndexEntry=pojedyncze przyczyny zgonów}} istnieją {{TextTerm|wielorakie przyczyny zgonów|2|421|IndexEntry=przyczyny wielorakie zgonów}} lub {{TextTerm|łączne przyczyny zgonów|2|421|2|IndexEntry=łączne przyczyny}}. W ostatnim przypadku można odróżniać: {{TextTerm|ostateczną przyczynę zgonu|3|421|IndexEntry=ostateczna przyczyna zgonu}} lub {{TextTerm|bezpośrednią przyczynę zgonu|3|421|2|IndexEntry=bezpośrednia przyczyna zgonu}} i {{TextTerm|poprzedzające przyczyny zgonu|4|421}}; {{TextTerm|główną przyczyną zgonu|5|421|IndexEntry=główna przyczyna zgonu}} {{TextTerm|lub pierwotną przyczynę zgonu|5|421|2|IndexEntry=pierwotna przyczyna zgonu}} i {{TextTerm|towarzyszące przyczyny zgonu|6|421}} albo {{TextTerm|uboczne przyczyny zgonu|6|421|2}}. {{TextTerm|Współczynnik zgonów według przyczyn|7|421|IndexEntry=współczynnik zgonów według przyczyn}} oblicza się zazwyczaj na 100 000 (rozumie się na 100 000 mieszkańców). Rozważa się także {{TextTerm|proporcje zgonów z poszczególnych przyczyn|8|421|IndexEntry=przyczyn ; proporcje zgonów z poszczególnych przyczyn}} wśród zgonów z wszelkich przyczyn. |
=== 422 === | === 422 === | ||
− | Zgon lub inwalidztwo ({{RefNumber|42|5| | + | Zgon lub inwalidztwo ({{RefNumber|42|5|6}}) może być następstwem bądź choroby ({{RefNumber|42|0|2}}), bądź odniesionych {{TextTerm|obrażeń|1|422|IndexEntry=obrażenia}}, lub {{TextTerm|ran|1|422|2|IndexEntry=rany}}, bądź {{TextTerm|zatrucia|2|422|IndexEntry=zatrucie}} lub {{TextTerm|otrucia|2|422|2|IndexEntry=otrucie}}. Obrażenia i zatrucia mogą być wywołane bądź przez {{TextTerm|wypadki|3|422}}, bądź przez {{TextTerm|użycie siły|4|422|IndexEntry=użycie siły (wywołujące obrażenia i zatrucia)}}. Wśród ostatnich rozróżnia się {{TextTerm|samobójstwa|5|422|IndexEntry=samobójstwo}} i {{TextTerm|usiłowania samobójstwa|5|422|2|IndexEntry=usiłowanie samobójstwa}} z jednej strony i {{TextTerm|zabójstwa|6|422|IndexEntry=zabójstwo}}, {{TextTerm|zranienia|6|422|2|IndexEntry=zranienie}} i {{TextTerm|otrucia|6|422|3|IndexEntry=otrucie}} z drugiej. Klasyfikuje się zazwyczaj oddzielnie {{TextTerm|zgony wywołane wypadkami wojennymi|7|422}} i {{TextTerm|okaleczenia wywołane wypadkami wojennymi|7|422|2}}. |
− | {{Note|3| Lepsze jest wyrażenie zgon z {{NoteTerm|przypadku}} niż {{NoteTerm|zgon przypadkowy}}; ostatni termin może być używany jako przeciwieństwo zgonu naturalnego, dla oznaczenia zgonów wywołanych wszelkimi przyczynami poza chorobą i starością ({{RefNumber|42|4| | + | {{Note|3| Lepsze jest wyrażenie zgon z {{NoteTerm|przypadku}} niż {{NoteTerm|zgon przypadkowy}}; ostatni termin może być używany jako przeciwieństwo zgonu naturalnego, dla oznaczenia zgonów wywołanych wszelkimi przyczynami poza chorobą i starością ({{RefNumber|42|4|5}}).}} |
{{Note|4| Zauważmy, że wyrażenie {{NoteTerm|śmierć gwałtowna}} może dotyczyć również zgonów z wypadku.}} | {{Note|4| Zauważmy, że wyrażenie {{NoteTerm|śmierć gwałtowna}} może dotyczyć również zgonów z wypadku.}} | ||
− | {{Note|5| {{NoteTerm|Zabójstwo nieumyślne}} lub {{NoteTerm|zabójstwo przez nieostrożność}} uważa się zazwyczaj za wypadek ({{RefNumber|42|2| | + | {{Note|5| {{NoteTerm|Zabójstwo nieumyślne}} lub {{NoteTerm|zabójstwo przez nieostrożność}} uważa się zazwyczaj za wypadek ({{RefNumber|42|2|3}}).}} |
=== 423 === | === 423 === | ||
− | Niektóre {{TextTerm|choroby zakaźne|1|423 | + | Niektóre {{TextTerm|choroby zakaźne|1|423}} są przedmiotem szczególnej uwagi, mogą bowiem szybko się rozprzestrzeniać; nazywa się je {{TextTerm|chorobami epidemicznymi|2|423|IndexEntry=choroby epidemiczne}}; stanowią one przedmiot specjalnej {{TextTerm|statystyki epidemiologicznej|3|423|IndexEntry=statystyka epidemiologiczna}}. Prowadzenie tej statystyki jest w wielu krajach ułatwione przez to, że większość tych chorób jest objętych {{TextTerm|obowiązkiem meldowania|4|423|IndexEntry=obowiązek meldowania}}. Z punktu widzenia rozwoju choroby rozróżnia się czasem {{TextTerm|choroby chroniczne|5|423}} postępujące powoli i {{TextTerm|choroby ostre|6|423}} rozwijające się szybko. |
=== 424 === | === 424 === | ||
− | Wśród przyczyn zgonów ({{RefNumber|42|0| | + | Wśród przyczyn zgonów ({{RefNumber|42|0|7}}), mających szczególne znaczenie dla demografów, wymienimy {{TextTerm|wady wrodzone|1|424}}, {{TextTerm|choroby noworodków|2|424}} i kategorię chorób i skaleczeń związanych z ciążą i {{TextTerm|okresem połogowym|3|424|IndexEntry=okres połogowy}}. Ostatnia grupa chorób i skaleczeń tkwi u podstaw tego, co można by nazwać {{TextTerm|umieralnością związaną z macierzyństwem|4|424|IndexEntry=umieralność związana z macierzyństwem}}; można ją badać obliczając stosunek odpowiedniej liczby zgonów bądź do liczby ludności, jak przy obliczaniu współczynników zgnów według przyczyn ({{RefNumber|42|1|7}}), bądź do liczby poczęć (a w braku takich danych do liczby urodzeń), analogicznie jak przy obliczeniu współczynnika śmiertelności ({{RefNumber|42|5|7}}). Proporcja zgonów wywołanych {{TextTerm|starczością|5|424|IndexEntry=starczość}}, przyczynami niedokładnie podanymi, jest wskaźnikiem jakości klasyfikacji zgonów według przyczyn. |
− | {{Note|2| Zgony poniżej jednego roku życia dzieli się czasem ({{RefNumber|41|1| | + | {{Note|2| Zgony poniżej jednego roku życia dzieli się czasem ({{RefNumber|41|1|2}}) na dwie grupy, zależnie od tego czy przyczyna zgonu ma charakter {{NoteTerm|endogeniczny}} czy {{NoteTerm|egzogeniczny}}. W zasadzie zalicza się do pierwszej grupy zgony wywołane słabą konstytucją noworodka i warunkami porodu; do drugiej grupy zalicza się zgony, których przyczyną są kontakty dziecka z otoczeniem, w szczególności zgony wywołane chorobami zakaźnymi i wypadkami.}} |
{{Note|3| Wyrażenie {{NoteTerm|umieralność połogowa}} oznacza umieralność w okresie połogowym, tzn. w okresie karmienia, który następuje po porodzie.}} | {{Note|3| Wyrażenie {{NoteTerm|umieralność połogowa}} oznacza umieralność w okresie połogowym, tzn. w okresie karmienia, który następuje po porodzie.}} | ||
{{Note|5| {{NoteTerm|Starczość}} — osłabienie wywołane podeszłym wiekiem.}} | {{Note|5| {{NoteTerm|Starczość}} — osłabienie wywołane podeszłym wiekiem.}} | ||
Linia 35: | Linia 36: | ||
=== 425 === | === 425 === | ||
− | Najważniejsze {{TextTerm|miary zachorowalności|1|425|IndexEntry=miara zachorowalności|OtherIndexEntry=zachorowalności miara}} (por. {{RefNumber|42|0| | + | Najważniejsze {{TextTerm|miary zachorowalności|1|425|IndexEntry=miara zachorowalności|OtherIndexEntry=zachorowalności miara}} (por. {{RefNumber|42|0|1}}) dotyczą bądź częstości chorób, bądź ich trwania, bądź ich ciężkości. Wskaźniki te można obliczać dla poszczególnych chorób albo łącznie dla wszystkich chorób. Przez analogię do współczynnika zgonów ({{RefNumber|40|1|2}}) oblicza się {{TextTerm|współczynnik zachorowalności|2|425}}, równy stosunkowi nowych przypadków choroby ({{RefNumber|42|0|4}}) zaobserwowanych wśród danej grupy osób w ciągu danego okresu do średniej liczebności tej grupy. Innym wskaźnikiem częstości chorób jest {{TextTerm|proporcja chorych|3|425}} w danej chwili wśród badanej grupy osób. {{TextTerm|Średni czas trwania choroby|4|425|IndexEntry=czas średni trwania choroby}} i {{TextTerm|średnia liczba dni choroby|5|425|IndexEntry=liczba dni choroby}} na jedną osobę danej grupy w danym okresie są miarami {{TextTerm|niezdolności|6|425|IndexEntry=niezdolność}} wywołanej chorobą. {{TextTerm|Stopa śmiertelności|7|425|OtherIndexEntry=śmiertelności stopa}}, równa stosunkowi przypadków śmiertelnych wśród chorych do stwierdzonych przypadków zachorowań, może służyć za miarę ciężkości choroby. |
− | {{Note|4| Zazwyczaj w rachunkach uwzględnia się tylko {{NoteTerm|choroby}} trwające dłużej od pewnego {{NoteTerm|okresu minimalnego}}, wprowadzonego do systemu ubezpieczeń po to, aby uniknąć wypłaty zasiłków chorobowych w przypadku {{NoteTerm|niezdolności}} ({{RefNumber|42|5| | + | {{Note|4| Zazwyczaj w rachunkach uwzględnia się tylko {{NoteTerm|choroby}} trwające dłużej od pewnego {{NoteTerm|okresu minimalnego}}, wprowadzonego do systemu ubezpieczeń po to, aby uniknąć wypłaty zasiłków chorobowych w przypadku {{NoteTerm|niezdolności}} ({{RefNumber|42|5|6}}) bardzo krótkotrwałej.}} |
{{Note|6| Słowa {{NoteTerm|niezdolność}} rzadko używa się oddzielnie. Najczęściej używa się go w określeniu: {{NoteTerm|niezdolność do pracy}}. Nie zdolność trwająca dłużej niż przez pewien ustalony okres, nazywa się {{NoteTerm|inwalidztwem}}.}} | {{Note|6| Słowa {{NoteTerm|niezdolność}} rzadko używa się oddzielnie. Najczęściej używa się go w określeniu: {{NoteTerm|niezdolność do pracy}}. Nie zdolność trwająca dłużej niż przez pewien ustalony okres, nazywa się {{NoteTerm|inwalidztwem}}.}} | ||
Wersja z 13:45, 16 lut 2010
|
|
42
420
Przez zachorowalność1 rozumie się oddziaływanie choroby2 na ludność. Opracowywanie statystyki chorób3 jest trudne ze względu na brak wyraźnej granicy między chorobą a dobrym zdrowiem przy ustalaniu przypadków chorób4. Ogólna nazwa statystyki zdrowotności5 ma znaczenie szersze niż statystyka zachorowalności i obejmuje wszystkie dane statystyczne dotyczące zdrowia ludności. Zalicza się do niej zazwyczaj także statystykę zgonów według przyczyn6. Wiele chorób może być przyczynami zgonów7, wobec czego demografowie często stosują klasyfikacje (221-5) kombinowane, pozwalające na klasyfikowanie zarówno chorób, jak też przyczyn zgonów.
421
Klasyfikacja zgonów według przyczyn (por. 420-7) komplikuje się przez to, że obok pojedynczych przyczyn zgonów1 istnieją wielorakie przyczyny zgonów2 lub łączne przyczyny zgonów2. W ostatnim przypadku można odróżniać: ostateczną przyczynę zgonu3 lub bezpośrednią przyczynę zgonu3 i poprzedzające przyczyny zgonu4; główną przyczyną zgonu5 lub pierwotną przyczynę zgonu5 i towarzyszące przyczyny zgonu6 albo uboczne przyczyny zgonu6. Współczynnik zgonów według przyczyn7 oblicza się zazwyczaj na 100 000 (rozumie się na 100 000 mieszkańców). Rozważa się także proporcje zgonów z poszczególnych przyczyn8 wśród zgonów z wszelkich przyczyn.
422
Zgon lub inwalidztwo (425-6) może być następstwem bądź choroby (420-2), bądź odniesionych obrażeń1, lub ran1, bądź zatrucia2 lub otrucia2. Obrażenia i zatrucia mogą być wywołane bądź przez wypadki3, bądź przez użycie siły4. Wśród ostatnich rozróżnia się samobójstwa5 i usiłowania samobójstwa5 z jednej strony i zabójstwa6, zranienia6 i otrucia6 z drugiej. Klasyfikuje się zazwyczaj oddzielnie zgony wywołane wypadkami wojennymi7 i okaleczenia wywołane wypadkami wojennymi7.
- 3. Lepsze jest wyrażenie zgon z przypadku niż zgon przypadkowy; ostatni termin może być używany jako przeciwieństwo zgonu naturalnego, dla oznaczenia zgonów wywołanych wszelkimi przyczynami poza chorobą i starością (424-5).
- 4. Zauważmy, że wyrażenie śmierć gwałtowna może dotyczyć również zgonów z wypadku.
- 5. Zabójstwo nieumyślne lub zabójstwo przez nieostrożność uważa się zazwyczaj za wypadek (422-3).
423
Niektóre choroby zakaźne1 są przedmiotem szczególnej uwagi, mogą bowiem szybko się rozprzestrzeniać; nazywa się je chorobami epidemicznymi2; stanowią one przedmiot specjalnej statystyki epidemiologicznej3. Prowadzenie tej statystyki jest w wielu krajach ułatwione przez to, że większość tych chorób jest objętych obowiązkiem meldowania4. Z punktu widzenia rozwoju choroby rozróżnia się czasem choroby chroniczne5 postępujące powoli i choroby ostre6 rozwijające się szybko.
424
Wśród przyczyn zgonów (420-7), mających szczególne znaczenie dla demografów, wymienimy wady wrodzone1, choroby noworodków2 i kategorię chorób i skaleczeń związanych z ciążą i okresem połogowym3. Ostatnia grupa chorób i skaleczeń tkwi u podstaw tego, co można by nazwać umieralnością związaną z macierzyństwem4; można ją badać obliczając stosunek odpowiedniej liczby zgonów bądź do liczby ludności, jak przy obliczaniu współczynników zgnów według przyczyn (421-7), bądź do liczby poczęć (a w braku takich danych do liczby urodzeń), analogicznie jak przy obliczeniu współczynnika śmiertelności (425-7). Proporcja zgonów wywołanych starczością5, przyczynami niedokładnie podanymi, jest wskaźnikiem jakości klasyfikacji zgonów według przyczyn.
- 2. Zgony poniżej jednego roku życia dzieli się czasem (411-2) na dwie grupy, zależnie od tego czy przyczyna zgonu ma charakter endogeniczny czy egzogeniczny. W zasadzie zalicza się do pierwszej grupy zgony wywołane słabą konstytucją noworodka i warunkami porodu; do drugiej grupy zalicza się zgony, których przyczyną są kontakty dziecka z otoczeniem, w szczególności zgony wywołane chorobami zakaźnymi i wypadkami.
- 3. Wyrażenie umieralność połogowa oznacza umieralność w okresie połogowym, tzn. w okresie karmienia, który następuje po porodzie.
- 5. Starczość — osłabienie wywołane podeszłym wiekiem.
425
Najważniejsze miary zachorowalności1 (por. 420-1) dotyczą bądź częstości chorób, bądź ich trwania, bądź ich ciężkości. Wskaźniki te można obliczać dla poszczególnych chorób albo łącznie dla wszystkich chorób. Przez analogię do współczynnika zgonów (401-2) oblicza się współczynnik zachorowalności2, równy stosunkowi nowych przypadków choroby (420-4) zaobserwowanych wśród danej grupy osób w ciągu danego okresu do średniej liczebności tej grupy. Innym wskaźnikiem częstości chorób jest proporcja chorych3 w danej chwili wśród badanej grupy osób. Średni czas trwania choroby4 i średnia liczba dni choroby5 na jedną osobę danej grupy w danym okresie są miarami niezdolności6 wywołanej chorobą. Stopa śmiertelności7, równa stosunkowi przypadków śmiertelnych wśród chorych do stwierdzonych przypadków zachorowań, może służyć za miarę ciężkości choroby.
- 4. Zazwyczaj w rachunkach uwzględnia się tylko choroby trwające dłużej od pewnego okresu minimalnego, wprowadzonego do systemu ubezpieczeń po to, aby uniknąć wypłaty zasiłków chorobowych w przypadku niezdolności (425-6) bardzo krótkotrwałej.
- 6. Słowa niezdolność rzadko używa się oddzielnie. Najczęściej używa się go w określeniu: niezdolność do pracy. Nie zdolność trwająca dłużej niż przez pewien ustalony okres, nazywa się inwalidztwem.
* * *
|