Wersja z 13:45, 16 lut 2010

Ostrzeżenie: Ta strona nie została jeszcze ostatecznie zweryfikowana. Tak długo jak niniejszy napis jest widoczny, należy traktować treści za tymczasowe, robocze. W sprawie szczegółów proszę przejść na stronę dyskusji związanej z tą stroną.

42

420

Przez zachorowalność¹ rozumie się oddziaływanie choroby² na ludność. Opracowywanie statystyki chorób³ jest trudne ze względu na brak wyraźnej granicy między chorobą a dobrym zdrowiem przy ustalaniu przypadków chorób⁴. Ogólna nazwa statystyki zdrowotności⁵ ma znaczenie szersze niż statystyka zachorowalności i obejmuje wszystkie dane statystyczne dotyczące zdrowia ludności. Zalicza się do niej zazwyczaj także statystykę zgonów według przyczyn⁶. Wiele chorób może być przyczynami zgonów⁷, wobec czego demografowie często stosują klasyfikacje (221-5) kombinowane, pozwalające na klasyfikowanie zarówno chorób, jak też przyczyn zgonów.

421

Klasyfikacja zgonów według przyczyn (por. 420-7) komplikuje się przez to, że obok pojedynczych przyczyn zgonów¹ istnieją wielorakie przyczyny zgonów² lub łączne przyczyny zgonów². W ostatnim przypadku można odróżniać: ostateczną przyczynę zgonu³ lub bezpośrednią przyczynę zgonu³ i poprzedzające przyczyny zgonu⁴; główną przyczyną zgonu⁵ lub pierwotną przyczynę zgonu⁵ i towarzyszące przyczyny zgonu⁶ albo uboczne przyczyny zgonu⁶. Współczynnik zgonów według przyczyn⁷ oblicza się zazwyczaj na 100 000 (rozumie się na 100 000 mieszkańców). Rozważa się także proporcje zgonów z poszczególnych przyczyn⁸ wśród zgonów z wszelkich przyczyn.

422

Zgon lub inwalidztwo (425-6) może być następstwem bądź choroby (420-2), bądź odniesionych obrażeń¹, lub ran¹, bądź zatrucia² lub otrucia². Obrażenia i zatrucia mogą być wywołane bądź przez wypadki³, bądź przez użycie siły⁴. Wśród ostatnich rozróżnia się samobójstwa⁵ i usiłowania samobójstwa⁵ z jednej strony i zabójstwa⁶, zranienia⁶ i otrucia⁶ z drugiej. Klasyfikuje się zazwyczaj oddzielnie zgony wywołane wypadkami wojennymi⁷ i okaleczenia wywołane wypadkami wojennymi⁷.

• 3. Lepsze jest wyrażenie zgon z przypadku niż zgon przypadkowy; ostatni termin może być używany jako przeciwieństwo zgonu naturalnego, dla oznaczenia zgonów wywołanych wszelkimi przyczynami poza chorobą i starością (424-5).
• 4. Zauważmy, że wyrażenie śmierć gwałtowna może dotyczyć również zgonów z wypadku.
• 5. Zabójstwo nieumyślne lub zabójstwo przez nieostrożność uważa się zazwyczaj za wypadek (422-3).

423

Niektóre choroby zakaźne¹ są przedmiotem szczególnej uwagi, mogą bowiem szybko się rozprzestrzeniać; nazywa się je chorobami epidemicznymi²; stanowią one przedmiot specjalnej statystyki epidemiologicznej³. Prowadzenie tej statystyki jest w wielu krajach ułatwione przez to, że większość tych chorób jest objętych obowiązkiem meldowania⁴. Z punktu widzenia rozwoju choroby rozróżnia się czasem choroby chroniczne⁵ postępujące powoli i choroby ostre⁶ rozwijające się szybko.

424

Wśród przyczyn zgonów (420-7), mających szczególne znaczenie dla demografów, wymienimy wady wrodzone¹, choroby noworodków² i kategorię chorób i skaleczeń związanych z ciążą i okresem połogowym³. Ostatnia grupa chorób i skaleczeń tkwi u podstaw tego, co można by nazwać umieralnością związaną z macierzyństwem⁴; można ją badać obliczając stosunek odpowiedniej liczby zgonów bądź do liczby ludności, jak przy obliczaniu współczynników zgnów według przyczyn (421-7), bądź do liczby poczęć (a w braku takich danych do liczby urodzeń), analogicznie jak przy obliczeniu współczynnika śmiertelności (425-7). Proporcja zgonów wywołanych starczością⁵, przyczynami niedokładnie podanymi, jest wskaźnikiem jakości klasyfikacji zgonów według przyczyn.

• 2. Zgony poniżej jednego roku życia dzieli się czasem (411-2) na dwie grupy, zależnie od tego czy przyczyna zgonu ma charakter endogeniczny czy egzogeniczny. W zasadzie zalicza się do pierwszej grupy zgony wywołane słabą konstytucją noworodka i warunkami porodu; do drugiej grupy zalicza się zgony, których przyczyną są kontakty dziecka z otoczeniem, w szczególności zgony wywołane chorobami zakaźnymi i wypadkami.
• 3. Wyrażenie umieralność połogowa oznacza umieralność w okresie połogowym, tzn. w okresie karmienia, który następuje po porodzie.
• 5. Starczość — osłabienie wywołane podeszłym wiekiem.

425

Najważniejsze miary zachorowalności¹ (por. 420-1) dotyczą bądź częstości chorób, bądź ich trwania, bądź ich ciężkości. Wskaźniki te można obliczać dla poszczególnych chorób albo łącznie dla wszystkich chorób. Przez analogię do współczynnika zgonów (401-2) oblicza się współczynnik zachorowalności², równy stosunkowi nowych przypadków choroby (420-4) zaobserwowanych wśród danej grupy osób w ciągu danego okresu do średniej liczebności tej grupy. Innym wskaźnikiem częstości chorób jest proporcja chorych³ w danej chwili wśród badanej grupy osób. Średni czas trwania choroby⁴ i średnia liczba dni choroby⁵ na jedną osobę danej grupy w danym okresie są miarami niezdolności⁶ wywołanej chorobą. Stopa śmiertelności⁷, równa stosunkowi przypadków śmiertelnych wśród chorych do stwierdzonych przypadków zachorowań, może służyć za miarę ciężkości choroby.

• 4. Zazwyczaj w rachunkach uwzględnia się tylko choroby trwające dłużej od pewnego okresu minimalnego, wprowadzonego do systemu ubezpieczeń po to, aby uniknąć wypłaty zasiłków chorobowych w przypadku niezdolności (425-6) bardzo krótkotrwałej.
• 6. Słowa niezdolność rzadko używa się oddzielnie. Najczęściej używa się go w określeniu: niezdolność do pracy. Nie zdolność trwająca dłużej niż przez pewien ustalony okres, nazywa się inwalidztwem.

* * *