Aktualna wersja na dzień 23:10, 10 paź 2010

Małżeństwa

50

501

Badanie małżeńskości¹ obejmuje analizę zawierania małżeństw², czyli związków³ między osobami płci przeciwnej, które pociągają za sobą prawa i obowiązki przewidziane przez prawodawstwo lub zwyczaj; a także badanie cech osób zawierających małżeństwo oraz proces rozpadu tych związków. W większości społeczeństw zawarcie związku formalnego lub zgodnego ze zwyczajami jest połączone ze specjalną ceremonią lub obrządkiem zwanym ślubem⁴. W wyniku ślubu powstaje para małżeńska⁸ czyli małżonkowie⁵: mąż⁶ i żona⁷. Analiza małżeńskości bywa czasem rozszerzana o analizę tworzenia i rozpadu związków nieformalnych (503-8). Dzieje się tak szczególnie w przypadku takich populacji, w których związki nieformalne stanowią znaczną część związków.

• 4. Małżeństwo, rz. - wstąpić w związek małżeński, cz. - małżeński, przym.
• 6. Mężczyzna wstepujący w związek małżeński nazywa się panem młodym.
• 7. Kobieta wstepująca w związek małżenski to panna młoda.

502

Prawo małżeńskie¹lub zwyczaje ślubne² są różne w różnych społeczeństwach. Społeczeństwo, w którym każda osoba może być w związku małżeńskim jednocześnie tylko z jedną osobą płci przeciwnej nazywa się monogamicznym³. Społeczeństwo, w którym jedna osoba może pozostawać w związku małżeńskim z kilkoma osobami jednocześnie, jest społeczeństwem poligamicznym⁴. Wyróżnia się też społeczeństwa poliandryczne⁵, w których kobieta może mieć kilku mężów i społeczeństwa poligyniczne⁶, w których mężczyzna może mieć kilka żon. Słowa poligamia używa się często jako synonimu poligynii.

• 3. Monogamiczny, przym. - monogamia, rz.
• 4. Poligamiczny, przym. - poligamia, rz.
• 5. Poliandryczny, przym. - poliandria, rz.
• 6. Poligyniczny, przym. - poligynia, rz.

503

W niektórych państwach formalny związek małżeński może być zawarty tylko przez ślub cywilny¹ udzielony przez urzędnika państwowego; w innych krajach za prawny uważa się ślub wyznaniowy², zawarty zgodnie z przepisami kościoła. W niektórych krajach społeczeństwo lub prawo uznają w pewnych warunkach trwałe związki małżeńskie, które nie zostały zawarte formalnie według wymagań prawa lub kościoła (przykładowo małżeństwa zwyczajowe³ odwołujące się do lokalnych tradycji). Między krajami występują bardzo duże różnice między rodzajami związków oraz stopniem ich społecznej akceptacji. Termin związek konsensualny⁴ oznacza trwały związek uznany społecznie. Różne rodzaje związków cieszą się różnym stopniem akceptacji społecznej. Terminy: wolny związek⁵ i związek niestały⁶ oznaczają związki mniej stabilne, które mogą, ale nie muszą być równoznaczne ze współzamieszkiwaniem⁷ czyli kohabitacją⁷. Dwie osoby przeciwnej płci będące w trwałym związku tworzą parę⁸. Niektórzy demografowie stosowali termin związek⁸ dla oznaczenia zarówno związków formalnych, jak też mniej lub więcej stałych związków nieformalnych.

• 3. Konkubinat, rz.: rodzaj nieformalnego związku. Konkubina w ścisłym znaczeniu to kobieta ze statusem nieformalnym, postrzeganym gorzej niż prawnie uznawana żona, szczególnie w poligynicznych społeczeństwach. W innych społeczeństwach słowo konkubina jest czasem używane do opisania dowolnej kobiety innej niż żona żyjącej w związku nieformalnym z mężczyzną. Dzisiaj częściej używa się słowa partnerka.
• 7. Współzamieszkiwanie, rz.- współzamieszkiwać, cz.

504

W wielu krajach minimalny wiek małżeństwa¹ jest określony prawem. Wiek ten może być różny w różnych krajach, może być również różny dla każdej z płci. Małżeństwa między osobami blisko spokrewnionymi nazywa się małżestwami spokrewnionymi² i są one zazwyczaj zakazane przez prawo lub zwyczaj. Osoby, którym zabrania się zawierania małżeństw między sobą to osoby zazwyczaj połączone bliskim stopniem pokrewieństwa³.

505

W niektórych krajach warunkiem koniecznym do zawarcia małżeństwa (501-4) jest ogłoszenie zapowiedzi¹, czyli podanie zamiaru wstąpienia w związek małżeński do publicznej wiadomości. Celem zapowiedzi jest umożliwienie osobom trzecim zgłoszenia ewentualnych zastrzeżeń. Czasami do zawarcia małżeństwa wymagane jest zezwolenie². Dokumentem potwierdzającym zawarcie małżeństwa jest akt małżeństwa³ wręczany małżonkom⁴ po zakończeniu ceremonii ślubnej. O małżeństwie skonsumowanym⁵ mówimy w sytuacji, gdy między małżonkami doszło po ślubie do zbliżenia cielesnego.

• 1. Przed ślubem przyszli małżonkowie są zwykle zaręczeni, co jest wynikiem zaręczyn będących deklaracją o chęci wzięcia ślubu.

506

Endogamia¹ to reguła kulturowa nakazująca jednostce zawieranie małżeństwa (dobieranie sobie partnera) wewnątrz własnej grupy (klanu, plemienia, rasy, wyznania). W sposób bardziej ogólny mówi się o endogamii, gdy obserwuje się wyraźną tendencję osób należących do pewnej stosunkowo nielicznej grupy, do wybierania małżonka w obrębie tej grupy. Mówi się wtedy, że ta grupa stanowi izolat². Przeciwieństwem endogamii jest egzogamia³, czyli zakaz zawierania małżeństwa między osobami należącymi do tej samej grupy. Małżeństwem mieszanym⁴nazywa się małżeństwo zawarte między osobami różniącymi się pod względem religii, narodowości, rasy itd. Zawieranie małżeństw przez osoby mające pewne wspólne cechy społeczne, fizyczne lub umysłowe nazywa się homogamią⁵. Jej przeciwieństwem jest heterogamia⁶.

• 1. Endogamia, rz. - endogamiczny, przym.
• 3. Egzogamia, rz. - egzogamiczny, przym.
• 5. Homogamia, rz. - homogamiczny, przym.
• 6. Heterogamia, rz. - heterogamiczny, przym.

* * *