Aktualna wersja na dzień 11:32, 12 paź 2010

Opracowanie danych statystyki demograficznej

20

201

Statystyka stanu ludności¹ powinna być odróżniona od statystyki ruchu ludności². Ta pierwsza ukazuje w ujęciu statycznym obraz populacji w określonym momencie w czasie: jednostką statystyczną (110-1) jest zwykle gospodarstwo domowe (110-3), osoba (110-2) itp.. Statystki ruchu ludności ukazują z kolei proces zmian zachodzących w populacji, w szczególności w zakresie zdarzeń życiowych ³ takich jakurodzeń, małżeństw, zgonów i migracji (801-1). Zdarzenia incydentalne (jednorazowe)⁴ (np. zgon) powinny być odróżnione od zdarzeń powtarzalnych⁵, takich jak ciąże, urodzenia, ruchy migracyjne itp.; zdarzenia powtarzalne klasyfikuje się na podstawie kolejności wystąpienia⁶ rozumianej jako liczba zdarzeń tego samego typu, których jednostka doświadczyła w przeszłości. Statystki ruchu ludności stanowią główne źródło wiedzy o procesach zachodzących w populacji⁷, nazwanych czasami dynamiką populacji⁷. Spis powszechny (patrz 202) jest podstawowym źródłem informacji o stanie populacji⁸ . Rejestry stanu cywilnego (212-1) są podstawowym źródłem wiedzy o rozwoju populacji⁹ (patrz 701). W sytuacji, gdy mamy do czynienia z populacją zamkniętą, statystyki te obrazują jedynie przyrost naturalny ¹⁰, choć zwykle uwzględnia się też ruchy migracyjne (812-1) .

• 9. Termin ruch populacji oznacza geograficzne przemieszczanie się ludności.

202

Spisy ludności¹ mają na celu zebranie informacji o stanie populacji (201-8) w określonym momencie czasu. Najczęściej spisuje się wszystkich obywateli państwa, a spis taki nazywa się wtedy spisem powszechnym². Czasami jednak spisaniu podlega jedynie część obywateli np. mieszkańcy określonego obszaru, a spis taki nosi wtedy nazwę spisu częściowego³. Pojęcie "spis", jednakże mówi o chęci włączenia w badanie każdego członka populacji tak, by utrzymać pełne pokrycie⁴ informacją o ludności. Mikrospis⁵ ogranicza się do zebrania informacji jedynie o określonej, zwykle dużej i jednorodnej pod względem charakteru, grupie jednostek; spis taki jest odmianą badania częściowego⁶. Spisy i inne badania statystyczne poprzedzone są czasami pilotażami⁷ lub badaniami pilotażowymi⁷. Badanie pospisowe⁹ jest przeprowadzane często po spisie w celu weryfikacji kompletności zebranych danych.

• 1. Spis, rz. - spisowy, przym.; Okres międzyspisowy to okres pomiędzy dwoma spisami. Współczesne spisy odbywają się na zasadzie spisu osób. Rachunki ludności to szacowanie, nie zawsze dokładne, na przykład w oparciu o liczbę chrztów (214-2) w poszczególnych latach w poszczególnych diecezjach (110-3) lub parafiach (214-1).

203

Obliczeniem¹ nazywamy operację mającą na celu dostarczenie informacji o ogólnej liczebności populacji. Obliczenie różni się jednak od prostego zliczenia² pod tym względem, że opiera się zazwyczaj na przygotowanych uprzednio wykazach³. Pojęcie badanie⁴ oznacza najczęściej zespół operacji zmierzających do uzyskania informacji na pewien określony temat (np. zatrudnienia). Badaniem w terenie⁵ nazywamy badanie prowadzone w drodze wywiadów bezpośrednich⁶ w terenie. W przypadku ankiet korespondencyjnych⁷ lub badań internetowych⁷ kwestionariusze (206-3) rozsyła się pocztą lub mailem z prośbą o ich wypełnienie i zwrot. Badanie retrospektywne⁸ koncentruje się na pozyskaniu informacji o przeszłości demograficznej jednostki; w badaniu panelowym⁹ w kolejnych rundach badania odnotowuje się zdarzenia, które zaistniały w okresie między kolejnymi rundami. Badań panelowych nie nalezy mylić z wielokrotną próbą kontaktu telefonicznego¹⁰, kiedy to ankieter wykonuje tyle prób połączeń z respondentem aż uda mu się go zastać. W spisach informacje zbierane są w drodze wywiadów bezpośrednich¹¹ lub samospisywania¹². W tej pierwszej metodzie ankieter (204-2) notuje informacje, które pochodzą od respondenta; w drugiej metodzie kwestionariusz jest wypełniany przez respondenta (204-1). Samospisywanie może także przybrać formę spisu mailowego¹³.

• 1. Rachowanie, rz. - rachować, cz.
• 2. Liczenie, rz. - liczyć, cz.
• 3. Spis, rz. - spisywać, cz.
• 4. Badanie, rz. - badać, cz.

204

Osoba, która bierze udział w spisie (202-1) lub innym badaniu (203-4) nazywana jest respondentem¹ lub informatorem¹. Osoby, które zbierają (130-4) dane nazywamy ankieterami² lub rachmistrzami². Rachmistrzowie pracują zwykle pod nadzorem koordynatorów³ lub inspektorów³. Spis powszechny (202-2) organizowany jest zwykle przez urzędy statystyczne⁴ poszczególnych państw.

205

Uczestnictwo w spisie jest zwykle obowiązkowe¹, tzn. respondenci (204-1) są zobligowani prawem do udzielania odpowiedzi; pod tym względem spisy różnią się od badań dobrowolnych² (patrz 203-4), które zmagają się z problemami braków odpowiedzi³. Sytuacja taka dotyczy najczęściej badań przeprowadzanych poprzez kwestionariusz wysyłane pocztą (203-7), gdzie konieczne jest często uaktualnienie⁴ kwestionariusza po pewnym czasie lub nawet osobiste spotkanie z ankieterem. Nierespondenci⁵ to osoby, które odmówiły⁶ udziału w badaniu, tj. nie wyraziły chęci udzielenia odpowiedzi na pytania oraz osoby, które nie zostały proszone przez ankietera (204-2) o udział w wywiadzie. Te ostatnie traktowane są jako nieobecne⁷. Odsetek odmów⁸ postrzegany jest jako miara niechęci respondentów do odpowiedzi na określone pytanie. Zastąpienie jednostki inną nazywamy substytucją⁹.

• 6. Odmówić, cz. - odmowa, rz.
• 7. Nieobecność, rz. - nieobecny, przym.

206

Forma¹ zadawania pytań w badaniach może być różna. Pojęcie kwestionariusz badania² używane jest głównie w kontekście kwestionariusza spisowego². Najpopularniejsze formy badań to formy bazujące na kwestionariuszu³, ze szczególnym uwzględnieniem kwestionariuszy do samodzielnego wypełnienia⁴. Czasami dane pozyskiwane są z oświadczeń⁵ lub raportów⁶, które pochodzą⁷ z dokumentów uzupełnianych przez respondentów w celach innych niż zapewnienie informacji do badań statystycznych. Pytania mogą przybierać formę pytań zamkniętych⁸, w przypadku których odpowiedź polega na wskazaniu jednej odpowiedzi spośród podanych lub pytań otwartych⁹, na które respondent odpowiada własnymi słowami.

207

Kwestionariusz (206-2) może być kwestionariuszem indywidualnym¹ służącym do zbierania informacji o jednostce lub kwestionariuszem gospodarstwa domowego² dotyczącym każdego z członków gospodarstwa domowego (110-3), kwestionariuszem zbiorczym³ lub listą imienną³ do której ankieter (204-2) wprowadza kolejno informacje o wszystkich wymienionych osobach. Specjalne kwestionariusze wykorzystywane są w przypadku instytucji (310-7) i zwane są wówczas kwestionariuszami instytucji⁴.

* * *