Wersja z 13:44, 16 lut 2010

Ostrzeżenie: Ta strona nie została jeszcze ostatecznie zweryfikowana. Tak długo jak niniejszy napis jest widoczny, należy traktować treści za tymczasowe, robocze. W sprawie szczegółów proszę przejść na stronę dyskusji związanej z tą stroną.

11

110

Podstawowe jednostki statystyczne¹ używane w demografii można podzielić na dwie kategorie; jednostki abstrakcyjne utworzone przez zdarzenia (201-3) i jednostki konkretne. Spośród ostatnich jedną z najważniejszych jest człowiek² lub osoba² — dawniej mówiono także: dusza² lub głowa² (por. 902-7). Gospodarstwo³ jest złożoną jednostką statystyczną o charakterze ekonomiczno-społecz-nym, składającą się w zasadzie ze wszystkich osób zamieszkujących zazwyczaj razem. Definicja gospodarstwa jest różna w różnych krajach, a nawet w różnych dochodzeniach. Żeby ułatwić porównanie międzynarodowe, zalecano definiowanie gospodarstwa jako grupę osób żyjących w tym samym mieszkaniu (120-1) i spożywających posiłki wspólnie oraz rozróżnianie poza gospodarstwami rodzinnymi⁴, odpowiadającymi definicji ogólnej, także gospodarstw zbiorowych⁵, w skład których wchodzą osoby zamieszkałe w internatach, sanatoriach, domach dziecka itp. Uważa się zazwyczaj, że człowiek żyjący samotnie stanowi gospodarstwo jednoosobowe⁶.

• 3. Dawniej używano także nazwy dym na oznaczenie grupy osób skupionych przy jednym ognisku (domowym). Liczono więc dymy, jak my dziś liczymy gospodarstwa.

111

Gdy gospodarstwo rodzinne (110-4) obejmuje kilka osób, nazywa się je członkami gospodarstwa¹, przy czym jedną z nich uważa się za głowę gospodarstwa². Nie ma ogólnej zasady, która by ustalała, kogo należy uważać za głowę gospodarstwa; w pewnych przypadkach może to być osoba będąca głównym żywicielem³ gospodarstwa. Formularze spisów zawierają na ogół pytanie dotyczące pokrewieństwa⁴ istniejącego między głową gospodarstwa i poszczególnymi pozostałymi członkami gospodarstwa. Pozwala to na rozróżnienie poszczególnych grup w obrębie gospodarstw złożonych⁵, tj. gospodarstw, których nie wszyscy członkowie należą do tej samej rodziny biologicznej (113-1).

112

Rodzinę¹ (por. 113 i 115) należy starannie odróżniać od gospodarstwa (110-3). Rodzina powstaje z więzów wynikających z procesu reprodukcji, a więzy te mają sankcję społeczną w postaci prawa lub zwyczaju. W społeczeństwach typu europejskiego rodzina opiera się przede wszystkim na związku (114-8) między mężem i żoną wynikającym z zawarcia małżeństwa i na pokrewieństwie (114-3) istniejącym między rodzicami² : ojcem³ i matką⁴ a ich dziećmi⁵: synami⁶ i córkami⁷.

113

Grupę utworzoną przez parę małżeńską (503-4) i jej dzieci (112-5) nazywa się czasem rodziną biologiczną¹. Z punktu widzenia wzajemnych stosunków, dzieci tej samej pary małżeńskiej nazywają się braćmi² lub siostrami³. Ich zespół stanowi rodzeństwo⁴. Jeżeli dzieci mają tylko ojca wspólnego lub tylko matkę wspólną, nazywamy ich przyrodnimi braćmi⁵ lub przyrodnimi siostrami⁶.

114

O dwóch osobach, z których jedna jest potomkiem drugiej lub które należą do potomstwa¹ wspólnego przodka², mówimy, że są to krewni³ lub osoby spokrewnione⁴. Między tak spokrewnionymi osobami wyznaczamy stopień pokrewieństwa⁴. Stosunek między rodzicami (112-2) i ich dziećmi nazywa się synostwem⁵, gdy rozpatruje się go w odniesieniu do dzieci, oraz ojcostwem⁶ lub macierzyństwem⁶, gdy rozpatruje się go w odniesieniu do osoby ojca lub matki. Słowo progenitura⁷ oznacza ściśle biorąc zespół dzieci (112-5) tej samej osoby, tego samego małżeństwa, albo grupy osób (por. 116-3) czy małżeństw; stosuje się je czasem na oznaczenie potomstwa w szerszym znaczeniu (wnuki, prawnuki) (114-1). Pokrewieństwo (114-3) w ścisłym znaczeniu, rozumiane jako stosunek wspólnoty krwi, należy odróżniać od powinowactwa⁸, które jest stosunkiem powstałym między krewnymi jednego z małżonków a drugim małżonkiem. Potocznie jednak mówi się często o powinowatych jako o krewnych.

• 1. W języku prawniczym na oznaczenie potomka używa się określenia krewny zstępny.
• 2. Podobnie w stosunku do przodka używa się określenia krewny wstępny.
• 3. Pokrewieństwo może być w linii prostej — między przodkami i potomkami, oraz w linii bocznej — w pozostałych przypadkach.

115

W znaczeniu techniczno-demograficznym rodzina¹, którą nazywa się wtedy także rodziną statystyczną¹ albo rodziną spisową¹, jest jednostką statystyczną (110-1), którą definiuje się różnie w różnych krajach. W niektórych krajach definicja rodziny statystycznej odpowiada rodzinie biologicznej (113-1). W innych krajach natomiast względy gospodarcze i społeczne sprawiły, że rodzinę (.112-1) rozumie się podobnie jak gospodarstwo (110-3) i definiuje się rodzinę statystyczną w oparciu o główny trzon rodziny² w gospodarstwie, utworzony przez głowę gospodarstwa (111-2) i jej współmałżonka oraz te zamieszkałe z nimi dzieci, które nie są w stanie małżeńskim i nie mają potomstwa.

116

Demografowie używają terminu generacja¹ na oznaczenie zespołu osób urodzonych w jakimś danym okresie czasu. Jeżeli nie precyzuje się dokładnie tego okresu, to przyjmuje się, że chodzi o rok kalendarzowy, a zespół osób urodzonych w tym roku nazywa się rocznikiem². W tym samym znaczeniu używamy także terminu kohorta². Zarówno w demografii, jak i w genealogii jako generację³ można rozumieć progeniturę (114-7) pewnej generacji w znaczeniu 116-1 (tak np. dzieci migrantów nazywa się drugą generacją). Rozpatruje się czasem generacje złożone z osób tej samej płci, o których mówi się wtedy jako p generacjach męskich⁴ lub generacjach żeńskich⁵, szczególnie gdy chodzi o obliczenie odstępu czasu między kolejnymi generacjami (713-1).

* * *