The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience
Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - tłumaczenie drugiego wydania)
90: Różnice pomiędzy wersjami
(Prof. dr Edward Rosset, Komitet nauk demograficznych 1966) |
(Prof. dr Edward Rosset, Komitet nauk demograficznych 1966) |
||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
{{Summary}} | {{Summary}} | ||
__NOTOC__ | __NOTOC__ | ||
| + | = Demografia ekonomiczna i społeczna = | ||
| + | == 90 == | ||
=== 901 === | === 901 === | ||
| − | Demografia ekonomiczna i społeczna ({{RefNumber|10|3| | + | Demografia ekonomiczna i społeczna ({{RefNumber|10|3|1}} i {{RefNumber|10|3|2}}) analizuje z jednej strony skutki gospodarcze i społeczne zjawisk demograficznych, a z drugiej — wpływ czynników gospodarczych i społecznych na zjawiska demograficzne. Zależności istniejące między populacją ({{RefNumber|10|1|3}}) i {{TextTerm|zasobami|1|901|IndexEntry=zasoby (populacji)}}, jakimi ona rozporządza, oraz między populacją i {{TextTerm|produkcją|2|901|IndexEntry=produkcja (dóbr i usług)}} dóbr i usług, stanowią ważny przedmiot badań demografii gospodarczej. |
=== 902 === | === 902 === | ||
| − | Terminy {{TextTerm|przeludnienie|1|902}} i {{TextTerm|niedoludnienie|2|902}} wyrażają odpowiednio pojęcie jakościowe nadmiaru i niedoboru liczbowego ludności danego terytorium ({{RefNumber|30|1| | + | Terminy {{TextTerm|przeludnienie|1|902}} i {{TextTerm|niedoludnienie|2|902}} wyrażają odpowiednio pojęcie jakościowe nadmiaru i niedoboru liczbowego ludności danego terytorium ({{RefNumber|30|1|2}}). Terminy te mają sens tylko dla pewnego określonego {{TextTerm|poziomu rozwoju|3|902|IndexEntry=poziom rozwoju}}. Mówi się o przeludnieniu, gdy pewien spadek zaludnienia przyniósłby korzyści pozostałej liczbie mieszkańców. Niedoludnienie natomiast zachodzi wtedy, gdy zwiększenie liczby ludności przyniosłoby korzyści. Gdyby ani wzrost, ani spadek liczby ludności nie dawał żadnych korzyści, mówi się o {{TextTerm|optimum ludności|4|902}}. Gdy uzyskane korzyści mają mieć charakter gospodarczy, mówi się o {{TextTerm|optimum gospodarczym|5|902|IndexEntry=optimum gospodarcze}}. Rozważania nad optimum gospodarczym wiążą się na ogół z zagadnieniem dobrobytu gospodarczego; ponieważ jednak trudno wyznaczyć empirycznie poziom dobrobytu, korzysta się czasem w zamian z {{TextTerm|poziomu życia|6|902|IndexEntry=poziom życia}} lub {{TextTerm|standardu życia|6|902|2|IndexEntry=standard życia}}, który mierzy się najczęściej za pomocą {{TextTerm|średniego dochodu realnego na mieszkańca|7|902|IndexEntry=średni dochód realny na mieszkańca}}. |
{{Note|5| Obok optimum gospodarczego można zdefiniować {{NoteTerm|optimum potęgi}}, odpowiadające liczbie ludności, która by zapewniała danemu państwu maksymalną potęgę militarną, oraz optima społeczne, które pozwoliłyby na zapewnienie ludności maksimum korzyści społecznych określonych rodzajów.}} | {{Note|5| Obok optimum gospodarczego można zdefiniować {{NoteTerm|optimum potęgi}}, odpowiadające liczbie ludności, która by zapewniała danemu państwu maksymalną potęgę militarną, oraz optima społeczne, które pozwoliłyby na zapewnienie ludności maksimum korzyści społecznych określonych rodzajów.}} | ||
=== 903 === | === 903 === | ||
| − | W ostatnich czasach ekonomiści podkreślali zależności dynamiczne istniejące między {{TextTerm|wzrostem gospodarczym|1|903|IndexEntry=wzrost gospodarczy | + | W ostatnich czasach ekonomiści podkreślali zależności dynamiczne istniejące między {{TextTerm|wzrostem gospodarczym|1|903|IndexEntry=wzrost gospodarczy}} lub {{TextTerm|rozwojem gospodarczym|1|903|2|IndexEntry=rozwój gospodarczy}} a tempem przyrostu ludności i zmianami struktury ludności; używają oni pojęcia {{TextTerm|optymalnego tempa rozwoju|2|903|IndexEntry=optymalne tempo rozwoju}} ludności, tzn. takiego tempa przyrostu ludności, które byłoby zgodne z maksymalnym tempem wzrostu poziomu życia. Zagadnienie to występuje szczególnie ostro w krajach o niskim poziomie życia, czyli w krajach {{TextTerm|słabo rozwiniętych|3|903|IndexEntry=kraje słabo rozwinięte}} albo w krajach {{TextTerm|rozwijających się|3|903|2|IndexEntry=kraje rozwijające się}}. |
=== 904 === | === 904 === | ||
| − | Przez {{TextTerm|maksymalną ludność|1|904|IndexEntry=maksymalna ludność | + | Przez {{TextTerm|maksymalną ludność|1|904|IndexEntry=maksymalna ludność}} danego terytorium rozumie się najwyższą liczbę ludności ({{RefNumber|10|1|6}}), która mogłaby wyżyć na tym terytorium z uwagi na jego zasoby ({{RefNumber|90|1|1}}) i na minimalny, dopuszczalny poziom życia ({{RefNumber|90|2|6}}). {{TextTerm|Minimalną ludność|2|904|IndexEntry=minimalna ludność}} natomiast rozważa się bez powiązania jej z jakimkolwiek terytorium czy narodem; jest to najniższa liczba osób na pewnym obszarze, która pozwala na {{TextTerm|przetrwanie|3|904|IndexEntry=przetrwanie (grupy osób)}} tej grupy osób, tzn. na taki jej rozwój, przy którym grupa nie wymiera w związku z przypadkowymi zmianami jej struktury, naruszającymi równowagę grup ludzkich liczebnie zbyt małych. |
=== 905 === | === 905 === | ||
| − | Terminu {{TextTerm|nacisk demograficzny|1|905 | + | Terminu {{TextTerm|nacisk demograficzny|1|905}} używa się w różnym znaczeniu. Według teorii {{TextTerm|ludnościowej Malthusa|2|905|IndexEntry=ludnościowa teoria Malthusa}} (por. {{RefNumber|10|1|4}}), nazwanej tak od nazwiska jej twórcy, ludność wywierałaby stale nacisk na {{TextTerm|środki utrzymania|3|905}}, tzn. że ludność stale ma tendencję do powiększania się aż do maksimum możliwego przy istniejących zasobach żywności. Wszelka zmiana całkowitych rozmiarów tych zasobów staje się bodźcem do wzrostu zaludnienia występującego do momentu {{TextTerm|równowagi demograficznej|4|905|IndexEntry=równowaga demograficzna}} na poziomie bliskim {{TextTerm|minimum fizjologicznego|5|905|IndexEntry=minimum fizjologiczne}}. Równowaga utrzymywałaby się dzięki {{TextTerm|przeszkodom represyjnym|6|905|IndexEntry=przeszkody (powiększania się ludności) represyjne}} (głody, epidemie i wojny) lub {{TextTerm|przeszkodom prewencyjnym|7|905|IndexEntry=przeszkody (powiększania się ludności) prewencyjne}}, czyli {{TextTerm|moralnej wstrzemięźliwości|8|905|IndexEntry=moralna wstrzemięźliwość}}, polegającej na {{TextTerm|opóźnianiu związków małżeńskich|9|905|IndexEntry=opóźnianie związków małżeńskich}} i na wystrzeganiu {{NonRefTerm|sią}} stosunków płciowych przed zawarciem małżeństwa. |
=== 906 === | === 906 === | ||
| − | {{TextTerm|Maltuzjanizm|1|906}} opowiada się za ograniczeniem tempa przyrostu ludności na drodze przeszkód represyjnych ({{RefNumber|90|5| | + | {{TextTerm|Maltuzjanizm|1|906}} opowiada się za ograniczeniem tempa przyrostu ludności na drodze przeszkód represyjnych ({{RefNumber|90|5|6}}) i prewencyjnych ({{RefNumber|90|5|7}}). {{TextTerm|Neomaltuzjanizm|2|906}} uznaje celowość ograniczenia przyrostu ludności, uważa jednak, że należy to realizować przez regulację urodzeń ({{RefNumber|62|4|3}}). |
=== 907 === | === 907 === | ||
| − | {{TextTerm|Rewolucją demograficzną|1|907|IndexEntry=rewolucja demograficzna | + | {{TextTerm|Rewolucją demograficzną|1|907|IndexEntry=rewolucja demograficzna}} nazwano proces rozwojowy zaobserwowany w wielu krajach począwszy od wieku XVIII, charakteryzujący się znacznym spadkiem umieralności ({{RefNumber|40|1|1}}) i rodności ({{RefNumber|60|1|1}}). Niektórzy badacze wiązali to z industrializacją poszczególnych krajów i podkreślali, że zazwyczaj upływa pewien okres czasu od chwili rozpoczęcia się spadku umieralności do chwili rozpoczęcia się spadku rodności; spadek umieralności poprzedza zazwyczaj spadek rodności, wobec. czego ludność przeżywa fazę {{TextTerm|przejściowego wzrostu|2|907|IndexEntry=przejściowy wzrost (ludności)}}, podczas której wzrasta znacznie szybciej niż w okresie poprzednim i następnym. Ekonomiści badali zmiany {{TextTerm|wydajności|3|907|IndexEntry=wydajność (pracy)}}, tzn. zmiany ilości produkcji na jednego zatrudnionego albo na mieszkańca, związane z tym okresem przejściowym. |
==<center><font size=12>* * * </font></center>== | ==<center><font size=12>* * * </font></center>== | ||
Wersja z 13:45, 16 lut 2010
|
Ostrzeżenie: Ta strona nie została jeszcze ostatecznie zweryfikowana. Tak długo jak niniejszy napis jest widoczny, należy traktować treści za tymczasowe, robocze. W sprawie szczegółów proszę przejść na stronę dyskusji związanej z tą stroną. |
|
|
Demografia ekonomiczna i społeczna
90
901
Demografia ekonomiczna i społeczna (103-1 i 103-2) analizuje z jednej strony skutki gospodarcze i społeczne zjawisk demograficznych, a z drugiej — wpływ czynników gospodarczych i społecznych na zjawiska demograficzne. Zależności istniejące między populacją (101-3) i zasobami1, jakimi ona rozporządza, oraz między populacją i produkcją2 dóbr i usług, stanowią ważny przedmiot badań demografii gospodarczej.
902
Terminy przeludnienie1 i niedoludnienie2 wyrażają odpowiednio pojęcie jakościowe nadmiaru i niedoboru liczbowego ludności danego terytorium (301-2). Terminy te mają sens tylko dla pewnego określonego poziomu rozwoju3. Mówi się o przeludnieniu, gdy pewien spadek zaludnienia przyniósłby korzyści pozostałej liczbie mieszkańców. Niedoludnienie natomiast zachodzi wtedy, gdy zwiększenie liczby ludności przyniosłoby korzyści. Gdyby ani wzrost, ani spadek liczby ludności nie dawał żadnych korzyści, mówi się o optimum ludności4. Gdy uzyskane korzyści mają mieć charakter gospodarczy, mówi się o optimum gospodarczym5. Rozważania nad optimum gospodarczym wiążą się na ogół z zagadnieniem dobrobytu gospodarczego; ponieważ jednak trudno wyznaczyć empirycznie poziom dobrobytu, korzysta się czasem w zamian z poziomu życia6 lub standardu życia6, który mierzy się najczęściej za pomocą średniego dochodu realnego na mieszkańca7.
- 5. Obok optimum gospodarczego można zdefiniować optimum potęgi, odpowiadające liczbie ludności, która by zapewniała danemu państwu maksymalną potęgę militarną, oraz optima społeczne, które pozwoliłyby na zapewnienie ludności maksimum korzyści społecznych określonych rodzajów.
903
W ostatnich czasach ekonomiści podkreślali zależności dynamiczne istniejące między wzrostem gospodarczym1 lub rozwojem gospodarczym1 a tempem przyrostu ludności i zmianami struktury ludności; używają oni pojęcia optymalnego tempa rozwoju2 ludności, tzn. takiego tempa przyrostu ludności, które byłoby zgodne z maksymalnym tempem wzrostu poziomu życia. Zagadnienie to występuje szczególnie ostro w krajach o niskim poziomie życia, czyli w krajach słabo rozwiniętych3 albo w krajach rozwijających się3.
904
Przez maksymalną ludność1 danego terytorium rozumie się najwyższą liczbę ludności (101-6), która mogłaby wyżyć na tym terytorium z uwagi na jego zasoby (901-1) i na minimalny, dopuszczalny poziom życia (902-6). Minimalną ludność2 natomiast rozważa się bez powiązania jej z jakimkolwiek terytorium czy narodem; jest to najniższa liczba osób na pewnym obszarze, która pozwala na przetrwanie3 tej grupy osób, tzn. na taki jej rozwój, przy którym grupa nie wymiera w związku z przypadkowymi zmianami jej struktury, naruszającymi równowagę grup ludzkich liczebnie zbyt małych.
905
Terminu nacisk demograficzny1 używa się w różnym znaczeniu. Według teorii ludnościowej Malthusa2 (por. 101-4), nazwanej tak od nazwiska jej twórcy, ludność wywierałaby stale nacisk na środki utrzymania3, tzn. że ludność stale ma tendencję do powiększania się aż do maksimum możliwego przy istniejących zasobach żywności. Wszelka zmiana całkowitych rozmiarów tych zasobów staje się bodźcem do wzrostu zaludnienia występującego do momentu równowagi demograficznej4 na poziomie bliskim minimum fizjologicznego5. Równowaga utrzymywałaby się dzięki przeszkodom represyjnym6 (głody, epidemie i wojny) lub przeszkodom prewencyjnym7, czyli moralnej wstrzemięźliwości8, polegającej na opóźnianiu związków małżeńskich9 i na wystrzeganiu sią stosunków płciowych przed zawarciem małżeństwa.
906
Maltuzjanizm1 opowiada się za ograniczeniem tempa przyrostu ludności na drodze przeszkód represyjnych (905-6) i prewencyjnych (905-7). Neomaltuzjanizm2 uznaje celowość ograniczenia przyrostu ludności, uważa jednak, że należy to realizować przez regulację urodzeń (624-3).
907
Rewolucją demograficzną1 nazwano proces rozwojowy zaobserwowany w wielu krajach począwszy od wieku XVIII, charakteryzujący się znacznym spadkiem umieralności (401-1) i rodności (601-1). Niektórzy badacze wiązali to z industrializacją poszczególnych krajów i podkreślali, że zazwyczaj upływa pewien okres czasu od chwili rozpoczęcia się spadku umieralności do chwili rozpoczęcia się spadku rodności; spadek umieralności poprzedza zazwyczaj spadek rodności, wobec. czego ludność przeżywa fazę przejściowego wzrostu2, podczas której wzrasta znacznie szybciej niż w okresie poprzednim i następnym. Ekonomiści badali zmiany wydajności3, tzn. zmiany ilości produkcji na jednego zatrudnionego albo na mieszkańca, związane z tym okresem przejściowym.
* * *
|
