Aktualna wersja na dzień 20:18, 10 paź 2010

31

310

Podczas spisów ludności przyjęło się rozróżniać pomiędzy ludnością zamieszkałą¹ lub ludnością danego terytorium, która obejmuje osoby stale mieszkające na tym terytorium, a ludnością obecną², obejmującą wszystkie osoby, które w dniu spisu znajdowały się na danym terytorium. W grupie ludności zamieszkałej wyróżnić można obecnych³ w miejscu stałego zamieszkania w dniu spisu oraz czasowo nieobecnych⁴. Ludność obecna składa się z ogółu obecnych osób stale zamieszkałych na danym terytorium i z osób czasowo obecnych⁵ na tym terytorium w dniu spisu. Te dwa sposoby liczenia ludności nie prowadzą do tych samych wyników, nawet na poziomie państwa. Przez miejsce zamieszkania⁶ danej osoby rozumie się miejsce, w którym osoba ta zazwyczaj mieszka. Ze względów administracyjnych osoby, które żyją razem w większych kolektywach, spisuje się czasem oddzielnie, np. uczniów w internatach, wojsko w koszarach, więźniów itd. (patrz 110-5*). Osoby te stanowią ludność w pomieszczeniach zbiorowych⁷. Zazwyczaj specjalne przepisy regulują spisywanie osób bez stałego miejsca zamieszkania⁸ lub włóczęgów⁸.

• 6. Termin mieszkaniec oznacza prawnie mieszkającego i odnosi się do miejsca, gdzie dana osoba na stałe mieszka mieszkać. Miejsce to może być inne niż miejsce pobytu.

311

W wielu krajach wieś¹ lub obszar wiejski¹ definiowany jest jako miejscowość, w której populacja nie przekracza określonej liczby osób (zwykle 2000). Pozostałe miejscowości nazywa się miastami ² lub obszarami miejskimi². Ludność wiejska³ to ludność mieszkająca na obszarach wiejskich, podczas gdy ludność miejska ⁴ to ludność mieszkająca w miastach. Niemniej różne państwa różnie definiują wsie i miasta, a tym samym inaczej pojmują ludność wiejską i miejską. W Polsce miastem jest miejscowość, która posiada prawa miejskie.

• 3. Wiejski, przym. Ludność wiejska nie powinna być utożsamiana z rolnikami (359-2).
• 4. Miejski, przym. - urbanizacja, rz.: wzrost udziału osób mieszkających w miastach.

312

Zagęszczenie ludności¹ mierzy się najczęściej za pomocą gęstości zaludnienia², obliczanej jako iloraz liczby mieszkańców do powierzchni terytorium, na którym osoby te zamieszkują. Wielkość tę wyraża się zazwyczaj w osobach na kilometr kwadratowy lub metr kwadratowy lub akr. Stopień rozproszenia ludności³ zależy od modelu osadnictwa⁴: osadnictwo zgrupowane⁵ lub osadnictwo rozproszone⁶, wielkości aglomeracji i odległości pomiędzy nimi. Centrum ludności⁷ danego terytorium wyznacza się jako środek ciężkości, nadając jednakową wagę wszystkim osobom wchodzącym w skład danej ludności.

• 2. Gęstość, rz. - gęsty, przym.

313

Chcąc porównać zagęszczenie ludności różnych terytoriów z uwzględnieniem innych czynników, poza samą tylko powierzchnią, oblicza się czasem względne wskaźniki zagęszczenia¹. Wskaźników takich jest wiele, ale najpopularniejszym z nich jest gęstość zaludnienia na jednostkę użytków rolnych² lub gęstość zaludnienia ludności rolnej na jednostkę użytków rolnych³. Czasami wskaźniki uwzględniają zamiast powierzchni użytków powierzchnię orną⁵. Zagęszczenie można też wyrazić jako stosunek liczby ludności do całości zasobów gospodarczych, co umożliwia analizę maksymalnej potencjalnej gęstości⁶. W teorii ludności stosowane jest pojęcie gęstości optymalnej⁷, tj. takiej gęstości, przy której dochód realny na głowę mieszkańca byłby najwyższy.

* * *