Wersja z 21:07, 19 wrz 2010

Demografia ekonomiczna i społeczna

90

901

Demografia ekonomiczna i społeczna (105-1 bada z jednej strony skutki gospodarcze i społeczne zjawisk demograficznych, a z drugiej wpływ czynników gospodarczych i społecznych na zjawiska demograficzne. Analiza populacji skupiała się dawniej na powiązaniach tejże populacji z zasobami¹, jakie ma do dyspozycji, m. in. z zasobami pozwalającymi populacji przetrwać i wytwarzać² dobra i usługi. Obecnie centralnym punktem analizy staje się badanie relacji pomiędzy rozwojem populacji (701-1) a jego składowymi, a wzrostem gospodarczym (903-1), ze szczególnym uwzględnieniem konsumpcji³, oszczędzania⁴ i inwestycji⁵.

902

Analiza relacji pomiędzy rozmiarem populacji a zasobami pozwala zdefiniować pojęcia takie jak: przeludnienie¹ i niedoludnienie². Pojęcia te odnoszą się do konkretnego poziomu rozwoju³. Kiedy rozmiary populacji są takie, że ani jej zwiększenie ani zmniejszenie nie przyniosłyby wartości dodanej mówimy o populacji optymalnej⁴, zwanej optimum⁴. W przypadku gdy wartość dodana ma wymiar ekonomiczny mówimy o optimum gospodarczym⁵. Rozważania nad optimum gospodarczym pozostają w związku z zagadnieniem dobrobytu gospodarczego. Z uwagi jednak na fakt, że dobrobyt nie jest zjawiskiem łatwym do zmierzenia, w analizach empirycznych za miarę poziomu dobrobytu przyjmuje się poziom życia⁶ lub standard życia⁶, które mierzy się za pomocą średniego realnego dochodu na mieszkańca⁷ rozumianego jako sumę dóbr i usług wytworzonych w pewnym okresie podzieloną przez liczebność populacji.

• 1. Przeludnienie, rz. - przeludniony, przym.
• 2. Niedoludnienie, rz. - niedoludniony, przym.
• 5. W kontekście optimum ekonomicznego w literaturze spotyka się również pojęcia: optimum potęgi oraz optimum społeczne
• 6. Pojęcie "standard życia" używane jest czasami do określenia poziomu życia, do którego jednostka dąży w przeciwieństwie do poziomu, który już osiągnęła.
• 7. Inne miary takie jak PKB na osobę są również wykorzystywane

903

Ekonomiści podkreślają zmienność realcji pomiędzy wzrostem ekonomicznym¹ czy rozwojem gospodarczym¹ a poziomem wzrostu populacji i zmianami w jej strukturze; mniejszym zainteresowaniem cieszy się obecnie statyczna teoria wielkości populacji, a uwaga skupia się wokół dynamicznej koncepcji optymalnego tempa wzrostu ² populacji, tj. takiego poziomu wzrostu, który zapewniłby maksymalne możliwe podwyższenie standardu życia . Powiązania te są szczególnie istotne w odniesieniu do państw o niskim poziomie standardu życia zwanych krajami rozwiającymi się³.

• 3. Także: kraje małorozwinięte lub kraje o niskim poziomie dochodu. Kraje te przeciwstawia się zazwyczaj krajom rozwiniętym

904

Pojęcie ludność maksymalna ¹ określonego terytorium zwana jest czasem pojemnością¹ danego obszaru rozumianą jako maksymalna liczba ludności, która może zamieszkiwać owe terytorium przy zapewnieniu określonych warunków życia. Ludność minimalna² natomiast oznacza najmniejszą możliwą liczbę ludności na danym obszarze, która jest w stanie zapewnić grupie przetrwanie³.

905

Termin nacisk demograficzny¹ jest związany z rozmiarem populacji oraz dostępnymi zasobami (901-1). Według teorii ludnościowej Malthusa², nazwanej tak od nazwiska jej twórcy, ludność wywierałaby stale nacisk na zasoby³, tzn. że ludność stale ma tendencję do powiększania się aż do możliwego maksimum wyznaczonego przez poziom zasobów m.in. żywności. Wszelka zmiana całkowitych rozmiarów zasobów staje się bodźcem do wzrostu zaludnienia (701-1) trwającego do osiągnięcia stanu równowagi demograficznej⁴ na poziomie bliskim minimum fizjologicznego⁵. Tak uzyskana równowaga utrzymuje się dzięki przeszkodom represyjnym⁶ takim jak głód, epidemie i wojny lub przeszkodom prewencyjnym⁷, czyli moralnej wstrzemięźliwości⁸, polegającej na opóźnianiu zawierania związków małżeńskich⁹ i na wystrzeganiu się stosunków płciowych przedmałżeńskich.

906

Maltuzjanizm¹ oryginalnie odnosząca się do teorii Malthus’a to obecnie doktryna koncentrująca się na pożądanym współczynniku wzrostu populacji. Neomaltuzjanizm² zakłada zaś dodatkowo, że cel ten może zostać osiągnięty poprzez zastosowanie kontroli urodzeń (627-3).

• 1. Malutuzjanizm, rz. - Maltuzjański, przym.: zgodny z postulatami teorii Maltusa. Terminy te są często błędnie przywoływane w kontekście uzasadnienia konieczności planowania rodziny w celu rozwiązania problemów ekonomicznych społeczeństw.

907

Pod pojęciem przejścia demograficznego¹ rozumie się przejście ze stanu charakteryzującego się wysoką płodnością i wysoką umieralnością do stanu kiedy zarówno umieralność jak i płodność są niskie. W procesie przejścia ze stadium przed przejściem² do stadium po przejściu³ mamy do czynienia z okresem przejściowym, który nazywa się okresem przejścia⁴. W kontekście przejścia demograficznego ekonomiści obserwują często zmiany produktywności⁵, czyli wielkości lub wartości produkcji w przeliczeniu na jednego pracownika lub per capita.

• 1. Czasem nazywane rewolucją witalną (życiową). Dalsze rozróżnienie dotyczy przejścia płodności oraz przejścia umieralności. Teoria przejścia demograficznego łączy historyczne zmiany w życiowych współczynnikach ze zmianami społeczno-gospodarczymi związanych z procesami industrializacji i urbanizacji.

* * *