Wersja z 10:45, 11 paź 2010

Ruch ludności i reprodukcja ludności

70

701

Przez zmianę liczby ludności¹ rozumie się zmianę liczebności populacji w czasie wskutek urodzeń, zgonów i migracji. Spadek liczby ludności² rozważany jest w kategoriach ujemnego przyrostu³. W przypadku populacji zamkniętej⁴, czyli takiej, w której nie ma emigracji ani imigracji, zmiana liczby ludności wynika jedynie z przyrostu naturalnego⁸, a zatem z relacji pomiędzy liczbą urodzeń a liczbą zgonów. Przyrost liczby ludności w populacji otwartej⁵, nazywamy przyrostem brutto lub przyrostem rzeczywistym, który poza uwzględnieniem przyrostu naturalnego uwzględnia również saldo migracji⁶.

• 1. W przypadku populacji o stałej liczbie jednostek mówimy o zerowym przyroście liczby ludności.

702

Stosunek całkowitego przyrostu liczby ludności w danym okresie do średniej liczby ludności w tym okresie stanowi współczynnik przyrostu liczby ludnosci¹. Współczynnik przyrostu oblicza się czasami dzieląc przyrost brutto za dany okres przez liczbę ludności na początku okresu. Gdy bada się przyrost ludności w okresie dłuższym niż jeden rok kalendarzowy, można obliczać średni roczny współczynnik przyrostu². Przy obliczaniu średniego współczynnika zakłada się czasami, że liczba ludności wzrasta w analizowanym okresie wykładniczo³, a czas traktuje się jako zmienną ciągłą. Wielkość populacji wykładniczej⁴ rośnie zgodnie z wykładniczą funkcją czasu. Współczynnik wzrostu wykładniczego⁵ jest równy chwilowej stopie wzrostu ⁵. Stosunek przyrostu naturalnego (701-7) do średniej liczby ludności nazywa się surowym współczynnikiem przyrostu naturalnego⁶; współczynnik przyrostu naturalnego równa się różnicy między surowym współczynnikiem urodzeń a surowym współczynnikiem zgonów. Współczynnik prężności demograficznej⁷, równy stosunkowi liczby urodzeń do liczby zgonów zarejestrowanych w tym samym okresie, jest obecnie używany bardzo rzadko.

• 3. Gdy czas jest rozpatrywany jako zmienna dyskretna, wówczas mówimy o wzroście geometrycznym.
• 4. Czasem bywa też nazywana populacją Malthusian’a, choć określenie to jest wieloznaczne ze względu na swoje konotacje socjologiczne (patrz 906-1).

703

Można wykazać, że jeśli populacja zamknięta (701-4) pozostaje pod wpływem niezmiennej w czasie płodności według wieku i umieralności (631-8; 412-1) przez dostatecznie długi okres, przyrost naturalny będzie dodatni i na stałym poziomie. Przyrost ten zwany jest istotną stopą przyrostu¹, a populacja, która osiągnęła takie stadium to ludność ustabilizowana². W populacji takiej udziały osób w poszczególnym wieku będą stałe, czyli ludność będzie miała stałą strukturę wieku³. Struktura ta zależeć będzie od początkowej struktury wieku⁴ oraz od stałych poziomów umieralności i płodności. W rzeczywistosci populacje nie osiągają nigdy stanu stabilizacji, gdyż płodność i umieralność podlegają ciągłym przeobrażeniom, ale wykorzystanie modelu ludności ustabilizowanej może prowadzić do wyznaczenia potencjału wzrostu⁵ na podstawie cząstkowych współczynników płodności. Populacja ustabilizowana, w której istotna stopa przyrostu wynosi zero nazywa się ludnością zastojową⁶. W ludności zastojowej niezmienna jest nie tylko jej struktura wieku, ale także liczba osób w poszczególnych grupach wieku. Liczba osób w danej grupie wieku równa się całce w danych granicach wieku z funkcji dożywających (431-3) pomnożonej przez pewien stały czynnik proporcjonalności wspólny dla wszystkich grup wieku. Quasi-stała populacja⁷ to populacja ze stałą płodnością i stopniowo zmieniającą się umieralnością. Ludność logistyczna⁹ to ludność, której liczba zmienia się z biegiem czasu według funkcji logistycznej¹⁰. Tempo chwilowe przyrostu takiej ludności jest malejącą funkcją liniową liczby ludności, zmierzającej asymptotycznie do pewnej ustalonej górnej granicy.

• 1. Istotna stopa, zwana również stopą Lotki lub prawdziwą stopą przyrostu naturalnego równa jest różnicy pomiędzy istotną stopą urodzeń i istotną stopą zgonów.
• 2. Stabilny, przym. - stabilność, rz. - stabilizować, cz.; Analiza stabilnej populacji używa własności modelu stabilnej populacji do szacowania różnych cech rzeczywistych populacji.
• 6. Zastojowy, przym. - zastojowość, rz.

* * *