The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience
Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - tłumaczenie drugiego wydania)
70: Różnice pomiędzy wersjami
(Prof. dr Edward Rosset, Komitet nauk demograficznych 1966) |
(updating translation (II in place of I edition)) |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
<!--'''70'''--> | <!--'''70'''--> | ||
| − | {{ | + | {{Modified_edition_II_pl}} |
| − | |||
{{Summary}} | {{Summary}} | ||
__NOTOC__ | __NOTOC__ | ||
| Linia 11: | Linia 9: | ||
=== 701 === | === 701 === | ||
| − | Przez | + | Przez {{TextTerm|zmianę liczby ludności|1|701|IndexEntry=zmiana liczby ludności}} rozumie się zmianę liczebności populacji w czasie wskutek urodzeń, zgonów i migracji. {{TextTerm|Spadek liczby ludności|2|701|OtherIndexEntry=spadek, liczba ludności}} rozważany jest w kategoriach {{TextTerm|ujemnego przyrostu|3|701 |IndexEntry=ujemny przyrost |OtherIndexEntry=przyrost, ujemny}}. W przypadku {{TextTerm|populacji zamkniętej|4|701|IndexEntry=populacja zamknięta |OtherIndexEntry=populacja, zamknięta}}, czyli takiej, w której nie ma emigracji ani imigracji, zmiana liczby ludności wynika jedynie z {{TextTerm|przyrostu naturalnego|8|701|2|IndexEntry=przyrost naturalny |OtherIndexEntry=przyrost, naturalny}}, a zatem z relacji pomiędzy liczbą urodzeń a liczbą zgonów. Przyrost liczby ludności w {{TextTerm|populacji otwartej|5|701|IndexEntry=populacja otwarta |OtherIndexEntry=populacja, otwarta}}, nazywamy przyrostem brutto lub przyrostem rzeczywistym, który poza uwzględnieniem przyrostu naturalnego uwzględnia również {{TextTerm|saldo migracji|6|701|OtherIndexEntry=migracje, saldo}}. |
| + | {{Note|1| W przypadku populacji o stałej liczbie jednostek mówimy o zerowym przyroście liczby ludności.}} | ||
| + | |||
=== 702 === | === 702 === | ||
| − | Stosunek całkowitego przyrostu w danym okresie do średniej liczby ludności w tym okresie stanowi {{TextTerm|współczynnik przyrostu|1|702}} | + | Stosunek całkowitego przyrostu liczby ludności w danym okresie do średniej liczby ludności w tym okresie stanowi {{TextTerm|współczynnik przyrostu liczby ludnosci|1|702|OtherIndexEntry=współczynnik, przyrost liczby ludności}}. Współczynnik przyrostu oblicza się czasami dzieląc przyrost brutto za dany okres przez liczbę ludności na początku okresu. Gdy bada się przyrost ludności w okresie dłuższym niż jeden rok kalendarzowy, można obliczać {{TextTerm|średni roczny współczynnik przyrostu|2|702|OtherIndexEntry=roczny, średni, współczynnik przyrostu}}. Przy obliczaniu średniego współczynnika zakłada się czasami, że liczba ludności wzrasta w analizowanym okresie {{TextTerm|wykładniczo|3|702|IndexEntry=przyrost, wykładniczy}}, a czas traktuje się jako zmienną ciągłą. Wielkość {{TextTerm|populacji wykładniczej|4|702|OtherIndexEntry=populacja, wykładnicza}} rośnie zgodnie z wykładniczą funkcją czasu. {{TextTerm|Współczynnik wzorstu wykładniczego|5|702}} jest równy {{TextTerm|chwilowej stopie wyrostu |5|702|2|OtherIndexEntry=stopa wzrostu, chwilowa}}. Stosunek przyrostu naturalnego ({{RefNumber|70|1|7}}) do średniej liczby ludności nazywa się {{TextTerm|surowym współczynnikiem przyrostu naturalnego|6|702|IndexEntry=surowy współczynnik przyrostu naturalnego |OtherIndexEntry=przyrost naturalny, surowy współczynnik}}; współczynnik przyrostu naturalnego równa się różnicy między surowym współczynnikiem urodzeń a surowym współczynnikiem zgonów. {{TextTerm|Współczynnik prężności demograficznej|7|702|OtherIndexEntry=współczynnik, prężność demograficzna}}, równy stosunkowi liczby urodzeń do liczby zgonów zarejestrowanych w tym samym okresie, jest obecnie używany bardzo rzadko. |
| + | {{Note|3| Gdy czas jest rozpatrywany jako zmienna dyskretna, wówczas mówimy o {{NoteTerm|wzroście geometrycznym}}. }} | ||
| + | {{Note|4| Czasem bywa też nazywana {{NoteTerm|populacją Malthusian’a}}, choć określenie to jest wieloznaczne ze względu na swoje konotacje socjologiczne (patrz {{RefNumber|90|6|1}}).}} | ||
| + | |||
=== 703 === | === 703 === | ||
| − | Można wykazać, że | + | Można wykazać, że jeśli {{NonRefTerm|populacja zamknięta}} ({{RefNumber|70|1|4}}) pozostaje pod wpływem niezmiennej w czasie {{NonRefTerm|płodności według wieku}} i {{NonRefTerm|umieralności}} ({{RefNumber|63|1|8}}; {{RefNumber|41|2|1}}) przez dostatecznie długi okres, przyrost naturalny będzie dodatni i na stałym poziomie. Przyrost ten zwany jest {{TextTerm|istotną stopą przyrostu|1|703|IndexEntry=istotna stopa przyrostu|OtherIndexEntry=stopa przyrostu, istotny}}, a populacja, która osiągnęła takie stadium to {{TextTerm|ludność ustabilizowana|2|703|OtherIndexEntry=ludność, ustabilizowana}}. W populacji takiej udziały osób w poszczególnym wieku będą stałe, czyli ludność będzie miała {{TextTerm|stałą strukturę wieku|3|703|IndexEntry=stała struktura wieku|OtherIndexEntry=struktura wieku, stała}}. Struktura ta zależeć będzie od {{TextTerm|początkowej struktury wieku|4|703|IndexEntry=początkowa struktura wieku|OtherIndexEntry=struktura wieku, początkowa}} oraz od stałych poziomów umieralności i płodności. W rzeczywistosci populacje nie osiągają nigdy stanu stabilizacji, gdyż płodność i umieralność podlegają ciągłym przeobrażeniom, ale wykorzystanie modelu ludności ustabilizowanej może prowadzić do wyznaczenia {{TextTerm|potencjału wzrostu|5|703|IndexEntry=potencjał wzrostu|OtherIndexEntry=potencjał, wzrost}} na podstawie cząstkowych współczynników płodności. Populacja ustabilizowana, w której istotna stopa przyrostu wynosi zero nazywa się {{TextTerm|ludnością zastojową|6|703|IndexEntry=ludnosć zastojowa|OtherIndexEntry=ludność, zastojowa}}. W ludności zastojowej niezmienna jest nie tylko jej struktura wieku, ale także liczba osób w poszczególnych grupach wieku. Liczba osób w danej grupie wieku równa się całce w danych granicach wieku z {{NonRefTerm|funkcji dożywających}} ({{RefNumber|43|1|3}}) pomnożonej przez pewien stały czynnik proporcjonalności wspólny dla wszystkich grup wieku. {{TextTerm|Quasi-stała populacja|7|703|OtherIndexEntry=populacja, quasi-stała}} to populacja ze stałą płodnością i stopniowo zmieniającą się umieralnością.{{TextTerm|Ludność logistyczna|9|703|OtherIndexEntry=ludnosć, logistyczna}} to ludność, której liczba zmienia się z biegiem czasu według {{TextTerm|funkcji logistycznej|10|703|IndexEntry=funkcja logistyczna|OtherIndexEntry=funkcja, logistyczna}}. Tempo chwilowe przyrostu takiej ludności jest malejącą funkcją liniową liczby ludności, zmierzającej asymptotycznie do pewnej ustalonej górnej granicy. |
| + | {{Note|1| Istotna stopa, zwana również stopą Lotki lub {{NoteTerm|prawdziwą stopą przyrostu naturalnego}} równa jest różnicy pomiędzy {{NoteTerm|istotną stopą urodzeń}} i {{NoteTerm|istotną stopą zgonów}}.}} | ||
| + | {{Note|2| {{NoteTerm|Stabilny}}, przym. - {{NoteTerm|stabilność}}, rz. - {{NoteTerm|stabilizować}}, cz.<br />{{NoteTerm|Analiza stabilnej populacji}} używa własności modelu stabilnej populacji do szacowania różnych cech rzeczywistych populacji. }} | ||
| + | {{Note|6| {{NoteTerm|Zastojowy}}, przym. - {{NoteTerm|zastojowość}}, rz.}} | ||
| + | |||
==<center><font size=12>* * * </font></center>== | ==<center><font size=12>* * * </font></center>== | ||
Wersja z 20:01, 14 wrz 2010
|
|
Ruch ludności i reprodukcja ludności
70
701
Przez zmianę liczby ludności1 rozumie się zmianę liczebności populacji w czasie wskutek urodzeń, zgonów i migracji. Spadek liczby ludności2 rozważany jest w kategoriach ujemnego przyrostu3. W przypadku populacji zamkniętej4, czyli takiej, w której nie ma emigracji ani imigracji, zmiana liczby ludności wynika jedynie z przyrostu naturalnego8, a zatem z relacji pomiędzy liczbą urodzeń a liczbą zgonów. Przyrost liczby ludności w populacji otwartej5, nazywamy przyrostem brutto lub przyrostem rzeczywistym, który poza uwzględnieniem przyrostu naturalnego uwzględnia również saldo migracji6.
- 1. W przypadku populacji o stałej liczbie jednostek mówimy o zerowym przyroście liczby ludności.
702
Stosunek całkowitego przyrostu liczby ludności w danym okresie do średniej liczby ludności w tym okresie stanowi współczynnik przyrostu liczby ludnosci1. Współczynnik przyrostu oblicza się czasami dzieląc przyrost brutto za dany okres przez liczbę ludności na początku okresu. Gdy bada się przyrost ludności w okresie dłuższym niż jeden rok kalendarzowy, można obliczać średni roczny współczynnik przyrostu2. Przy obliczaniu średniego współczynnika zakłada się czasami, że liczba ludności wzrasta w analizowanym okresie wykładniczo3, a czas traktuje się jako zmienną ciągłą. Wielkość populacji wykładniczej4 rośnie zgodnie z wykładniczą funkcją czasu. Współczynnik wzorstu wykładniczego5 jest równy chwilowej stopie wyrostu 5. Stosunek przyrostu naturalnego (701-7) do średniej liczby ludności nazywa się surowym współczynnikiem przyrostu naturalnego6; współczynnik przyrostu naturalnego równa się różnicy między surowym współczynnikiem urodzeń a surowym współczynnikiem zgonów. Współczynnik prężności demograficznej7, równy stosunkowi liczby urodzeń do liczby zgonów zarejestrowanych w tym samym okresie, jest obecnie używany bardzo rzadko.
- 3. Gdy czas jest rozpatrywany jako zmienna dyskretna, wówczas mówimy o wzroście geometrycznym.
- 4. Czasem bywa też nazywana populacją Malthusian’a, choć określenie to jest wieloznaczne ze względu na swoje konotacje socjologiczne (patrz 906-1).
703
Można wykazać, że jeśli populacja zamknięta (701-4) pozostaje pod wpływem niezmiennej w czasie płodności według wieku i umieralności (631-8; 412-1) przez dostatecznie długi okres, przyrost naturalny będzie dodatni i na stałym poziomie. Przyrost ten zwany jest istotną stopą przyrostu1, a populacja, która osiągnęła takie stadium to ludność ustabilizowana2. W populacji takiej udziały osób w poszczególnym wieku będą stałe, czyli ludność będzie miała stałą strukturę wieku3. Struktura ta zależeć będzie od początkowej struktury wieku4 oraz od stałych poziomów umieralności i płodności. W rzeczywistosci populacje nie osiągają nigdy stanu stabilizacji, gdyż płodność i umieralność podlegają ciągłym przeobrażeniom, ale wykorzystanie modelu ludności ustabilizowanej może prowadzić do wyznaczenia potencjału wzrostu5 na podstawie cząstkowych współczynników płodności. Populacja ustabilizowana, w której istotna stopa przyrostu wynosi zero nazywa się ludnością zastojową6. W ludności zastojowej niezmienna jest nie tylko jej struktura wieku, ale także liczba osób w poszczególnych grupach wieku. Liczba osób w danej grupie wieku równa się całce w danych granicach wieku z funkcji dożywających (431-3) pomnożonej przez pewien stały czynnik proporcjonalności wspólny dla wszystkich grup wieku. Quasi-stała populacja7 to populacja ze stałą płodnością i stopniowo zmieniającą się umieralnością.Ludność logistyczna9 to ludność, której liczba zmienia się z biegiem czasu według funkcji logistycznej10. Tempo chwilowe przyrostu takiej ludności jest malejącą funkcją liniową liczby ludności, zmierzającej asymptotycznie do pewnej ustalonej górnej granicy.
- 1. Istotna stopa, zwana również stopą Lotki lub prawdziwą stopą przyrostu naturalnego równa jest różnicy pomiędzy istotną stopą urodzeń i istotną stopą zgonów.
- 2. Stabilny, przym. - stabilność, rz. - stabilizować, cz.
Analiza stabilnej populacji używa własności modelu stabilnej populacji do szacowania różnych cech rzeczywistych populacji. - 6. Zastojowy, przym. - zastojowość, rz.
* * *
|
