The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience

Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - tłumaczenie drugiego wydania)

11

Z Demopædia
Wersja z dnia 22:28, 8 paź 2010 autorstwa Ewelina Roslanowska (dyskusja | edycje) (11)
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Skocz do: nawigacja, szukaj


Ta strona została zaktualizowana i przedstawia dosłowne tłumaczenie angielskiej wersji drugiego wydania Wielojęzycznego słownika demograficznego
retour à Strona główna | Przedmowa
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne | Opracowanie danych statystyki demograficznej | Rozmieszczenie i struktura ludności | Umieralność i chorobowość | Małżeństwa | Urodzenia | Ruch ludności i reprodukcja ludności | Migracje | Demografia ekonomiczna i społeczna | Indeks
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93

11

110

Podstawową jednostką statystyczną1 używaną w demografii jest człowiek2 lub osoba2. Dawniej mówiono także: dusza2 lub głowa2. Gospodarstwo3 jest jednostką statystyczną o charakterze ekonomiczno-społecznym, składającą się z osób zamieszkujących razem. Statystyczne definicje gospodarstwa domowego różnią się od siebie. Zgodnie z definicją rekomendowaną na potrzeby standardów międzynarodowych, gospodarstwo domowe tworzy grupa osób żyjących w tym samym mieszkaniu (120-1) i spożywających wspólnie posiłki. Pojęcie ogniska domowego3 było używane w przeszłości i wskazywało na dzielenie przez członków gospodarstwa domowego tego samego paleniska. Klasyfikacje gospodarstw domowych także różnią się między państwami oraz w zależności od potrzeb badawczych. Większość klasyfikacji wprowadza rozróżnienie między dwoma typami: prywatne gospodarstwa 4 oraz zbiorowe gospodarstwa5. Uważa się zazwyczaj, że człowiek żyjący samotnie stanowi gospodarstwo jednoosobowe6. Pensjonariusz7 to osoba inna niż pomoc domowa, niezwiązana z innymi członkami gospodarstwa domowego, która zwyczajowo żywi się w tym gospodarstwie. Lokator8 z kolei zazwyczaj nie spożywa posiłków w gospodarstwie domowym. Te dwie kategorie osób mogą lub nie być włączane w definicję gospodarstwa w zależności od potrzeb statystycznych.

  • 4. Prywatne gospodarstwa domowe nazywane są rodzinnymi gospodarstwami domowymi, gdy jego członkowie są spokrewnieni.
  • 5. Zbiorowe gospodarstwa mogą zawierać gospodarstwa instytucjonalne złożone z osób, które przebywają w specjalnie do tego przeznaczonych instytucjach (np. szpitale, więzienia, itd.). Mogą również zawierać niespokrewnione osoby, które przebywają w tych samych dzielnicach (120-1*), a nie instytucjach. Niemniej, aktualnie na poziomie międzynarodowym rekomenduje się stosowanie definicji gospodarstwa i gospodarstwa ludności do prywatnych gospodarstw domowych i inne odniesienia do osób nie mieszkających w gospodarstwie.


111

Gdy prywatne gospodarstwo (110-4) obejmuje kilka osób, osoby te nazywa się członkami gospodarstwa1, przy czym jedną z tych osób uważa się za głowę gospodarstwa2. Nie ma ogólnej zasady, która by ustalała, kogo należy uważać za głowę gospodarstwa; w pewnych przypadkach może to być osoba będąca głównym żywicielem3 gospodarstwa. Formularze spisów zawierają na ogół pytanie dotyczące pokrewieństwa4 (114-3*) istniejącego między głową gospodarstwa i pozostałymi członkami gospodarstwa. Pozwala to na rozróżnienie poszczególnych grup w obrębie gospodarstw złożonych5, tj. gospodarstw, które zawierają więcej niż jedną rodzinę biologiczną lub rodzinę nuklearną (113-1). Złożone gospodarstwo domowe może być podzielone na kilka jąder6, zawierających jądra podstawowe7 oraz wyższe jądra8. Jądra są znacznie częściej nazywane rodzinami (112-1). Wielkość gospodarstwa11 oznacza liczbę osób w gospodarstwie.

  • 2. Pojęcie właściciel nieruchomości jest czasem używane w odniesieniu do głowy gospodarstwa.
  • 6. Jądro jest również nazywane małżeńską jednostką rodzinną.


112

Rodzinę1 (patrz § 113 i § 115) należy starannie odróżniać od gospodarstwa (110-3). Rodzina powstaje z więzów wynikających z małżeństwa, reprodukcji lub adopcji, a więzy te usankcjonowane są społecznie poprzez normy prawa lub zwyczaj. Podstawowe więzy to te ustalone między parą małżeńską – a następnie występujące w parze jako więzy pomiędzy rodzicami2, tj. ojcem3 i matką4, a także ich dziećmi5, tj. synami6 i córkami7 .

  • 2. Rodzic, rz. - rodzicielski, przym. - rodzicielstwo, rz.: stan bycia lub stania się rodzicem.
  • 3. Ojciec, rz. - ojcowski, przym.
  • 4. Matka, rz. - matczyny, przym.
  • 6. Syn, rz. - synowski, przym.
  • 7. Córka, rz.


113

Rodziców i ich dzieci nazywa się czasem rodziną biologiczną1 lub rodziną nuklearną1. Bracia2 i siostry3 bez rozróżniania ze względu na płeć nazywa się rodzeństwem4. Rodzeństwo, które ma tylko jednego wspólnego rodzica nazywane jest rodzeństwem przyrodnim, czyli mówi się o przyrodnich braciach5 lub przyrodnich siostrach6. Rozszerzone rodziny7 są większymi jednostkami rodzinnymi zwykle złożonymi z rodzin nuklearnych.

  • 1. Pojęcie rodziny prostej czy rodziny podstawowej jest często synonimem pojęć rodziny biologicznej lub nuklearnej . W ścisłym znaczeniu, np. w analizach płodności, rodzina biologiczna może oznaczać rodziców i ich własne dzieci, wyłączając dzieci adopcyjne.
  • 7. Pojęcia rodziny złożonej oraz rodziny łącznej są często synonimami pojęcia rodziny rozszerzonej. W najbardziej ogólnym znaczeniu tego pojęcia rodzina rozszerzona może oznaczać wszystkich członków grupy pokrewieństwa.


114

O dwóch osobach, z których jedna jest potomkiem drugiej lub które należą do potomstwa1 wspólnego przodka2, mówimy, że są to krewni3 lub osoby spokrewnione3. Między osobami spokrewnionymi wyznaczamy stopień pokrewieństwa4, który zazwyczaj oznacza liczbę kroków do wspólnego przodka, choć stosuje się tutaj wiele różnych metod liczenia. Podstawowy związek w każdym kroku to synostwo5 (patrz 112-6* oraz 112-7*) dziecka względem rodzica, lub odwrotnie rodzicielstwo6 (112-2*) t.j. związek rodziców lub tylko ojca lub matki z potomstwem7 czy progeniturą7. Pokrewieństwo w ścisłym znaczeniu, rozumiane jako stosunek wspólnoty krwi, należy odróżniać od powinowactwa8, które jest stosunkiem powstałym między krewnymi jednego z małżonków a drugim małżonkiem.

  • 1. Potomek, rz.
  • 2. Przodek, rz.
  • 3. Krewny, rz. - spokrewniony, przym. - pokrewieństwo, rz.: stan bycia spokrewnionym.
  • 7. Progenitura, rz.: to pojęcie może być również używane w odniesieniu do wszystkich potomków wspólnego przodka.
  • 8. W niektórych krajach osoby związane poprzez małżeństwo są nazywane powinowatymi.


115

Rodzina1 (patrz 112-1) jako jednostka badań demograficznych przedstawiająca całość lub część gospodarstwa domowego (110-3) powinna być jasno zdefiniowana, choć używane definicje różnią się w zależności od celów użycia. Statystyczna rodzina1 lub rodzina spisowa1 zazwyczaj obejmuje wszystkich członków gospodarstwa domowego, którzy są złączeni więzami krwi, adopcji lub małżeństwa. Gospodarstwo domowe może obejmować rodzinę. Statystyczna rodzina nie powinna dotyczyć więcej niż jednego gospodarstwa, chociaż gospodarstwo może obejmować więcej niż jedną rodzinę. W niektórych krajach definicja rodziny statystycznej odpowiada rodzinie biologicznej (113-1); w innych krajach natomiast definicja bazuje na rodzinie nuklearnej2 składającej się z pary małżeńskiej bez dzieci lub pary małżeńskiej z dziećmi. To może być rodzina spisowa sama w sobie lub stanowić trzon takiej rodziny.

  • 1. W Stanach Zjednoczonych podrodzina to para małżeńska z dziećmi lub bez dzieci, lub rodzic z jednym lub więcej dziećmi poniżej 18 roku życia, która mieszka w gospodarstwie, ale nie stanowi głowy gospodarstwa domowego. W Wielkiej Brytanii podstawowa jednostka rodzinna obejmuje rodziców i ich dzieci, rodzeństwo rodziców oraz przodków. Rodzina niepełna to taka, gdzie jeden z rodziców zmarł lub odszedł na skutek rozwodu lub porzucenia.


116

W literaturze demograficznej pojęcie generacja1 oznacza grupę osób urodzonych w danym okresie czasu, zazwyczaj w roku kalendarzowym. Pojęcie kohorta2 oznacza grupę osób, które doświadczyły pewnego zdarzenia w określonym czasie: stąd też kohorta urodzenia jest synonimem generacji (116-1). Kohorta małżeńska to grupa osób, które zawarły związek małżeński w określonym czasie. Zarówno w demografii, jak i w genealogii jako generację3 można rozumieć potomstwo pewnej grupy osób, które same są generacją (116-1). Przykładowo dzieci migrantów nazywa się często drugą generacją. Rozpatruje się czasem generacje złożone z osób tej samej płci, o których mówi się wtedy jako o generacjach męskich4 czy generacjach ojcowskich4 – synowie generacji męskich, lub generacjach żeńskich5 czy generacjach matczynych5 – córki generacji żeńskich. Rozróżnienie to stosuje się szczególnie, gdy chodzi o obliczenie długości generacji lub średniego odstępu między kolejnymi generacjami. (patrz 713-1).

  • 2. Kohorta, rz.: pojęcie analizy kohortowej jest używane do oznaczenia metody analizy danych, w której doświadczenia pojedynczych kohort są badane w ciągu trwania ich życia lub w innym określonym czasie. Na potrzeby służby wojskowej liczba mężczyzn, która staje się zdolna do powołania w danym roku nazywana jest czasem rocznikiem. Takiego samego pojęcia używa się w stosunku do grupy studentów, którzy kończą studia w konkretnej szkole lub uniwersytecie w określonym roku.

* * *

retour à Strona główna | Przedmowa
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne | Opracowanie danych statystyki demograficznej | Rozmieszczenie i struktura ludności | Umieralność i chorobowość | Małżeństwa | Urodzenia | Ruch ludności i reprodukcja ludności | Migracje | Demografia ekonomiczna i społeczna | Indeks
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93