Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - tłumaczenie drugiego wydania)

Ostrzeżenie: Ta strona nie została jeszcze ostatecznie zweryfikowana. Tak długo jak niniejszy napis jest widoczny, należy traktować treści za tymczasowe, robocze. W sprawie szczegółów proszę przejść na stronę dyskusji związanej z tą stroną.

Ta strona nie została jeszcze zaktualizowana i przedstawia pierwsze wydanie Wielojęzycznego słownika demograficznego W przypadku modyfikacji strony, proszę usunąć to ostrzeżenie.

Pojęcia ogólne

10

101

Demografia¹ jest nauką, której celem jest badanie populacji ludzkich i która zajmuje się ich rozmiarami, strukturą², rozwojem i zasadniczymi cechami ogólnymi, rozpatrywanymi głównie z punktu widzenia ilościowego. W terminologii statystycznej słowo populacja³ może oznaczać zbiór złożony z odrębnych jednostek, używa się także słowa zbiorowość³. W znaczeniu demograficznym populacja⁴ oznacza ogół mieszkańców⁵ pewnego terytorium, a czasem nawet tylko pewną część takiej zbiorowości [np. populacja dzieci w wieku szkolnym (por. 346-7), populacja osób zdolnych do zawierania związków małżeńskich (por. 514-2)]. Tego rodzaju populacje są ściśle biorąc subpopulacjami⁶. Termin populacja jest często używany dla wskazania jej rozmiaru⁷, tj. liczby osób⁷, które się składają na tę zbiorowość.

• 1. Demografia, l.p., r.ż. - demograficzny, przym. - demograf, l.p., r.m.: specjalista z zakresu demografii.
• 4. Populacja, l.p., r.ż. – termin ten może być również używany jako synonim słowa demograficzny, np., analizy populacji, badania populacyjne.
• 5. Mieszkaniec, l.p., r.m. - mieszkać, czas.: przebywać w ustalonym miejscu pobytu.

102

W demografii (101-1) można rozróżniać szereg dyscyplin, z których kilka otrzymało odrębne nazwy. Demografia opisowa¹ zajmuje się wielkością, rozmieszczeniem terytorialnym, strukturą i rozwojem populacji (101- 3), z punktu widzenia czysto opisowego, w oparciu głównie o statystykę demograficzną² (150-1). Demografia teoretyczna³ (nazywana także demografią czystą³) bada natomiast populacje z punktu widzenia ogólnego i abstrakcyjnego; zajmuje się analizą zależności formalnych zachodzących między różnymi zjawiskami demograficznymi. Pośrednie miejsce między obu tymi dyscyplinami zajmuje analiza demograficzna (por. 105-2, znaczenie 1), która bada zjawiska demograficzne zaobserwowane w konkretnych populacjach. Często używa się terminu badania demograficzne⁴ na oznaczenie poszczególnych prac tego rodzaju. Całokształt wymienionych dyscyplin stanowi to, co nazywa się czasem demografią ilościową⁵, ze względu na znaczenie, jakie w tych dyscyplinach przywiązuje się do liczbowej strony zjawisk, jak również po to, żeby odróżnić je od działów demografii wymienionych w następnych paragrafach (103 i 104).

103

Demografia (101-1) obejmuje także badanie zależności między zjawiskami demograficznymi z jednej strony a zjawiskami gospodarczymi i społecznymi z drugiej: dla tych szczególnych działów demografii stosuje się nazwy demografii ekonomicznej¹ i demografii społecznej². Demografia jakościowa³ natomiast zajmuje się rozmieszczeniem cech jakościowych — intelektualnych, fizycznych, społecznych itd. — w obrębie populacji (101-3); obejmuje w szczególności genetykę demograficzną⁴, czyli genetykę populacyjną⁴ (por. 910-4). Ekologia ludzka⁵, która bada rozmieszczenie terytorialne i organizację społeczeństw, ze szczególnym uwzględnieniem procesów konkurencji i kooperacji, jakie w nich zachodzą, ma wiele punktów wspólnych z demografią, tak samo jak biometria⁶, która zajmuje się stosowaniem metod statystycznych do badań zjawisk biologicznych.

• 4. Badanie koniunktury demograficznej — to ustalanie tendencji zaznaczających się w rozwoju populacji; słowo koniunktura nasuwa skojarzenie z sytuacją zmieniającą się, analizowaną na podstawie danych najbardziej aktualnych.
• 4. Nie należy mylić genetyki demograficznej z genetykączłowieka, która zajmuje się dziedziczeniem genów (910-3) w rozwoju osobniczym; genetyka demograficzna natomiast zajmuje się problemami dziedziczności w obrębie populacji rozumianych w sensie demograficznym.
  Zauważmy jednak, że w odróżnieniu od genetyki demograficznej można używać nazwy genetyki populacji w odniesieniu do populacji złożonych nie z ludzi (por. 101-2), ale ze zwierząt lub roślin.

104

Demografia (101-1) obejmuje także badania z zakresu doktryn demograficznych¹, czyli teorii demograficznych¹, czyli teorii ludności¹, które mają na celu wyjaśnienie lub przewidywanie — w oparciu o rozważania ekonomiczne. socjologiczne lub inne — przebiegu zjawisk demograficznych i przedstawianie ich następstw. Doktryny te mogą posłużyć za podstawę dla opracowania polityki demograficznej², czyli polityki ludnościowej² (por. 930), której zadaniem jest wywoływanie określonych zmian ludnościowych.

• 1. Wyrażenia teoria ludności używa się czasami w znaczeniu demografii teoretycznej (102-3).

105

Kilka działów demografii (101-1) otrzymało nazwy specjalne. Demografia historyczna¹ zajmuje się historią rozwoju ludności (101-3); wyrażenie to stosuje się czasem w wąskim znaczeniu do badań ludności w epoce prestaty-stycznej, a to z racji metod jakimi się w tym celu posługujemy. Termin analiza demograficzna² stosuje się czasem tylko do badań zjawisk demograficznych obserwowanych w populacjach konkretnych (por. 102-4). Stosowano go również dla oznaczenia tej części demografii teoretycznej (102-3), która posługuje się metodami statystyki matematycznej, byłoby jednak bardziej celowe mówić w takich przypadkach o demografii matematycznej³. Jedna ze współczesnych szkół demograficznych stworzyła kierunek zwany demografią potencjalną⁴, pod którą rozumie teorię potencjałów życiowych (433-6) i jej zastosowanie.

• 1. Paleodemografia zajmuje się rozwojem ludności w epoce prehistorycznej na podstawie badań archeologicznych.